|
PEDAGOGIK TEXNOLOGIYA KONSEPSIYASINING
RIVOJLANISH TARIXI
Insoniyat tarixida yashash uchun kurash, ilmiy-texnikaviy ta- raqqiyot, hayotning kelgusi qirralarini belgilab olishga urinishJar doimo bo‘lib tuigani kabi, pedagogik texnologiyaning ham o‘z o‘t- mishi va kelajagi bo'lishi tabiiy holdir.
O'zbekistonda ta’Iim-tarbiya sohasini isloh qilishning asosiy omillaridan bin «shaxs manfaati va ta’lim ustuvorligi»dir. Bu omil davlatimimzning ijtimoiy siyosatini belgilab berganligi , uchun ta’limning yangi modeli yaratildi va uning kelajakdagi «portlash effekti» Prezidentimiz Islom Karimov tomonidan ilmiy asoslandi. Bu modelni amaliyotga tatbiq etish o‘quv jarayonini texnologiya- lashtirish bilan uzviy bog‘liqligi kadrlar tayyorlash milliy dasturida o‘z aksini to'liq topdi, ya’ni o‘quv-tarbiyaviy jarayonni yangi pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlash e’tirof etildi. Uzoq yillar mobaynida «buijua nazariyasi»ga xos tushuncha deb tan olinmay kelingan pedagogik texnologiya qonuniyatlarini o‘iganish va tadqiq qilish ijtimoiy buyurtma sifatida olimlarimiz oldiga qo'yildi.
XX asrning boshlarida pedagogik texnologiyaga oid qarashlar. Xo‘sh, pedagogik texnologiya konsepsiyasi qanday universal o‘zga- rish-ar, kashfiyotlar zamirida rivojlandi?
«Pedagogik texnologiya» tushunchasining vujudga kelishi, ta’limning ilk tashkiliy va metodik shakllarining vujudga kelishi bilan bogiik. Individual ta’lim o‘quv-tarbiya jarayonining eng qadimiy tashkiliy shakli bo‘lib, u dastawal qadimgi Yunonistonda paydo bo'lgan edi. 0‘qituvchi bir o'quvchi bilan ishlab, ta’limni bevosita tashkil etgan, boshqaigan, nazorat etgan. 0‘qituvchi matnlami o‘qib bergan yoki bolalariga o‘qitib so‘zlatgan. Qoida va ta’riflami yodlash, jismoniy mashqlami bajarish, muzika asboblarida u yoki bu kuyni ijro etish yo‘llari bilan bolalar hayot, san’at, notiqlik, jismoniy madaniyatga oid bilimlami o‘zlashtiigan.
Keyinchalik individual ta’lim o‘mini guruhlar asosida o‘qitish egallagan. 0‘rta asriarga kelib qoidalami yodlash, bir xil tipdagi mashqlami bajarish, og‘zaki savol-javob, yuqori pag‘onalarda esa ma’ruza, munozara ta’limning yetakchi usullariga aylana bosh- 262 lagan. Bu holat asta-sekin sinf-dars sistemasini keltirib chiqarib yangi texnogiyalami kelib chiqishiga zamin hozirlagan.
XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida xorijiy mamalakat- larda ko'plab pedagogik nazariyalar vujudga keldi. Ulaming ayrim- lari ta’lim-tarbiya tizimini yaxshilashga, o'quvchilar faolligini oshi- rishga" qaratilgan edi.
Shu davrlarda «Yangi maktablan> degan pedagogik oqim paydo bo'lib, uning asoschisi francuz pedagogi E.Demolen edi. Bunday maktablar Angliya, AQSH, Fransiya, Belgiya, Shvetsariya kabi ko‘p- lab davlatlarda ochildi. Jenevada «Yangi maktablaming xalqaro birlashmasi* tuzildi va unda yangi maktablaiga qo'yilgan talablar belgilab berildi. Bu maktablar xususiy bo‘lib, unda haq to'lashga qodir kishilaming bolalarigina o'qitilgan. Yangi maktablarda ish yaxshi yo‘lga qo‘yilgan, to‘liq jiqozlangan kabinet va-laboratoriyalar tashkil etilgan, «erkin va faol» metodlar qo'llanilgan. 0‘quvchi- larning o‘z-o‘zini boshqarish otganlari bo'lgan.
Maktablaming amaliy pedagogik laboratoriyasi bo‘lib, bolalar- ning miyasini yodlab olingan bilimlar bilan to'ldirish orqali ta’lim berish o'rniga, ulaming fikrlash qobiliyatini umumiy o'stirish yo‘li bilan ta’lim berishga harakat qilingan. 0‘quvchilarga qanday qilib kuzatish, gipotezalar topishni, o‘z taxminlarini tekshirib ko'rishni o‘rgatganlar. Bunday maktablarda o‘qitish faktlarga va tajribaga tayanishga, bolalaming tashabbuskorligi va mustaqilligini tarbiya- lashga asoslangan edi.
XIX asr oxirlarida Germaniyada pedagog Vilgelm Avgust Lay (1862-1926) «ish-harakat pedagogikasioga asos soldi. Uning g‘oya- larida ham o'ziga xos ijobiy tomonlari, yangiliklar bor edi. Lay pedagogik jarayonda ifodalash, tasvirlashga katta ahamiyat berdi, chunki uning fikricha, mana shunday ifodalash yoki tasvirlash jarayonida o'quvchilar o‘z faolliklarini ko‘rsatish imkoni-yatiga ega bo'ladilar, harakat qiladilar.
Uning fikricha, tasvirlashning har qanday turlari: rasm solish, loy va plastilindan buyumlar yasash, har xil narsalaming modelini yasash, chizmachilik, dramatizaciya, ashula, musiqa, raqslar, shu- ningdek, o‘simlik hamda hayvonlami parvarish qilish tajribalarini o‘tkazish, og'zaki va yozma ishlar va shu kabilar ta’lim jarayonidagi
263
«ifodalash» vositalaridir. Lay fikricha, hamma darslar ana shu qoi- dalar asesiga qurilishi lozim.
asming oxirida Germaniya, Angliya, AQSHda eksperi- mental pedagogika keng yoyildi. Eksperimental pedagogika bola- laming aqliy iste’dodini tadqiq qilish uchun «testlar metodi»dan keng foydalandi.
Eksperimental pedagogikaning yirik namoyondalaridan nemis pedagogi Ernst Meyman (1862-1915) va AQSH pedagogi Eduard Tomdayk (1874-1949) edilar Bolaning aqliy iste’dodini belgilay- digan testlar bilan bir qatorda, yana uning ulgurishini aniqlaydigan testlar ham belgilandi. Test usuli XX asming 40-50-yillarida faqat AQSHdagina emas, balki Angliya, Fransiyada ham keng yoyildi.
Lekin bu pedagogika sobiq shoTolat davrida qabul qilinmadi, chunki u bixeviorizm ta’limotiga asoslangan edi. Bu yo'nalishning psixologiyadagi eng muhim qoidasi oiganizmning ko'rsatkich bilan uning qo'zg'atgich javobi o'rtalaridagi aloqa bir ma’noligini so'zsiz tan olinishidir. Bu ta’lim jarayonini tajriba-sinov taxzida oTgatishga ham, bu jarayonni boshqarishga ham bir xilda daxldordir.
Yaqin kunlargacha bixeviorizm mafkuraviy siyosatga koTa bu- ijua fani hisoblanib, inkor etilib kelindi. Hoziigi kunda esa bixe- viorizmning mohiyati to‘g‘ri talqin etilib, uning ahamiyati keng yoritila boshlandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
