X ibragimov, sh. Abdullayeva

Darsga qo‘jilgan tashkiliy talablar:

1. 
   Dars uchun puxta o'ylangan konspekt yoki reja tuzish.
   
2. 
   Darsning mantiqiga (dars bosqichlarining o'zaro bog'liqligi, darsda amalga oshiriladigan ishlar; o‘quv topshiriqlarining o‘zaro aloqadorligiga) rioya qilish.
   
3. 
   Dars tempini o'quvchilaming tayyorgarligiga moslashtirish.
   
4. 
   Dars uchun ajratilgan vaqtdan ratsional foydalanish.
   
5. 
   Darsda ongli intizomni tashkil etish.
   

Dars tiplari nima, ular qanday tiplarga ajratiladi?
Dars tiplari darsning maqsadi va mazmuni, o'quvchining yosh xususiyatiga qarab, darsning tuzilishi har xil bo‘ladi. Endi biz darsning yanada ravshanroq ko'rsatib berish maqsadida darsni turlaiga ajratamiz, saralaymiz va ularni tuzilishi bilan tanishamiz.
236
Dars qanday turlarga ajratiladi?
Ular quyidagilarga asoslangan turlarga ajratiladi:

1. 
   Darslaming asosiy maqsad va mazmuniga qarab turlariga bo'Iish.
   
2. 
   Darslami o'qitish jarayonining tahliliga qarab turlaiga bo‘-
   

lish.

3. 
   Darslami tuzilishiga qarab turlarga bo‘lish.
   

Dasrlami turlarga ajratishda birinchi qoida eng obyektiv va ma’quldir. Darsning mazmuni dasturda ko‘rsatilgan bo'ladi.
Darslami saralash dars tuzilishini bilishimizga o'rganishimizga yordam beradi.
Ta’lim tizimida tajribadan o‘tgan dars turlari quyidagilardan iborat:

1. 
   Yangi bilimlami bayon qilish darsi.
   
2. 
   0‘quv materiallarini mustahkamlash.
   
3. 
   Takrorlash va bilimlarni umumlashtirish darslari.
   
4. 
   0‘quvchilarning o'zlashtirishini nazorat qilish va baholash darslari.
   
5. 
   Dars turlari uyg‘unlashgan (aralash)darslar.
   

Yangi mavzuni o‘tish darsida yangi mavzuni o'tish kerak ekan deb mashq qildirish yoki o‘tgan mavzularni qaytarish mumkin emas deganlari noto‘g‘ri. O'quvchilarga biron nazariy mavzuni amaliyotga tatbig‘ini o‘rgatganimizda, shu ishni qanday bajari- lishini o'quvchilaming o‘zlariga taklif etamiz. Bu ishlami bir necha bor o‘zlari sekin - asta shu ishni bajarishga ko'nikma hosil qila- dilar. Shunday qilib, oxirgi tegishli natijaga erishamiz.
0‘tilgan mavzuni qaytarish, mashq qildirish darsi o'qitilgan bilimlamigina emas o'rgatilgan ishni qaytarish, mehnat malaka- larini beradigan malakalami o‘tkazishdan iborat bo‘lmog‘i lozim.
0‘quvchining bilimi, malaka va ko‘nikmalarini tekshirish va ularga baho berish darsi bunda 0‘quvchilarning olgan bilimi tek- shirilib, ular qanchalik o'zlashtirilganligiga qarab baho qo'yiladi.
Yuqoridagi asosiy turlardan boshqa yana qo‘shimcha darslar turi ham mavjud. Bu dars turida yuqoridagi saralash nuqtai naza- ridan olinganda, o'quvchilaming o'zlashtirishini tekshirish, yangi mavzuni o'tish va uni mustahkamlash uchun qaytarish kabi turli ishlar qo'shilsa ham, lekin qo'shimcha darslaming asosini bu ish-
237
laming bittasi, qo'shimcha darslarning maqsadga toiaroq javob bera oladigani tashkil qiladi, qo'shma darsdagi boshqa ishlar esa shu asosiy ishga yordamchilik vazifasini bajaradi.
Ta’lim jarayonida eng ko‘p qo'llaniladigan yangi bilimlami bayon qilish darsi va aralash darsning tuzilishida qanday farqlar bor? Buni ko‘rib chiqamiz: