Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Андижон Давлат Университети

Sotsiologik tadqiqot maqsadi turlicha bo’lishi mumkin
. Masalan, muayyan 
ishlab chiqarish korxonasida mehnat unumdorligini ko’tarish muammosini sotsiologik 
tadqiqot qilish zarur bo’lsa, bunda asosiy maqsad mehnat unumdorligi pastligining 
asosiy sabablarini aniqlash, mavjud yashirin iqtisodiy imkoniyatlarni qidirib topish va 
mavjud shart-sharoitni o’zgartirishdan iborat. 
Tadqiqot ob`ekti va predmeti: 
Maqsad va vazifalarni qo‘yilishi tadqiqotning ob'ekt va predmetini aniqlashga olib 
keladi. Sotsiologik tadqiqotlarning ob'ekti turli sohalar izlanilayotgan muammoni o‘zida 
aks ettirgan ijtimoiy voqelikni mikroprotsesslari bo‘lishi mumkin. 
Empirik tadqiqot 
ob'ektini aniqlaganda
muammodan kelib chiqish kerak.
71
Ko‘pincha mehnat jamoalari 
ob'ekt bo‘lib xizmat qiladi. Lekin bu ob'ektni juda keng va aniq bo‘lmagan 
talqinidir.Yuqorida keltirilgan misolda empirik tadqiqotlar ob'ekti talabalar guruhi 
emas, balki ularning ongidir, chunki muammo talabalarning dindorligini aniqlashdadir, 
Tadqiqot qilinayotgan muammoning «tarqatuvchisi» talabalarning ongidir, aniqrog‘i, 
ongining qadryatlar tuzilmasidir. 
Ob'ekt qanchalik aniq bo‘lsa metod shunchalik 
to‘g‘ri tanlangan bo‘ladi
. Misol uchun empirik tadqiqotlarning tipik ob'ektlari- 
odamlar fikri, kollektivdagi munosabatlar, va boshqarish metodlarining va mehnatni 
tashkil qilishning effektivligi, siyosiy jarayonning baholash va h.k. 
Sotsiologik tadqiqot ob`ekti deganda
, sotsiologik yo’naltirilgan ijtimoiy hodisa, 
jarayon va tuzilmalar tushuniladi. Har qanday sotsiologik tadqiqot ob`ekti tizimli 
xususiyatiga, asosan vaqt, makoniy imkoniyat va miqdoriy o’lchov chegarasiga ega 
bo’ladi.
Empirik sotsiologik tadqiqot dasturining nazariy-uslubiy darajasida tadqiqot 
ob`ektini tanlash muhim ahamiyatga ega. Hal qilinishi zarur bo’lgan muammo 
xarakteri, uning dolzarbligi, tadqiqot maqsadi va vazifasi tadqiqot ob`ektining qanday 
bo’lishligini belgilaydi. Agar tadqiqot ob`ekti unchalik katta bo’lmasa, sotsiologik 
jihatdan uni to’laligicha qamrab olish imkoniyati bo’lsa, bir butun holda tadqiqot 
ob`ekti qilib olinishi mumkin. Ba`zan esa murakkab sotsiologik tadqiqot olib borish 
yoki tadqiqot ob`ektini to’laligicha qamrab olish imkoniyati bo’lmaydi. Shuning uchun 
bunday vaziyatda tadqiqot ob`ektining nisbatan aniq chegarasi belgilab olinishi shart. 
71
V.Aliev. “ Sotsiologiya”.Darslik.2011.y.272-b. 

---

174 
Ilmiy muammo ob`ektini sistemali tahlil etish tadqiqotchi uchun 3 faoliyat 
yo’nalishini ochib beradi. Ular: 
1) Tadqiqot predmetini aniqlab olish. 
2) Asosiy tushunchalarni ajratib olish va ularga izoh berish. 
3) Tadqiqot uchun ish gepotezasini yaratishdir.