Kirish mavzuning asoslanishi va uning dolzarbligi

KIRISH

Mavzuning asoslanishi va uning dolzarbligi: Respublikamiz hukumati tomonidan bugungi kunda, farmatsevtika sohasida mahalliy dori vositalarini ishlab chiqarishni rivojlantirish borasida bir qator chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda.

Keyingi yillarda respublikada aholini dori vositalari, tibbiyot buyumlari va tibbiy texnika (keyingi urinlarda – farmatsevtika mahsulotlari) bilan ta’minlash tizimini takomillashtirish bo'yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirildi, mahalliy farmatsevtika tarmog‘ini rivojlantirish uchun qulay shart- sharoitlar yaratildi.

Shu bilan birga, ishlab chiqarish quvvatlari yetarli darajada emasligi hamda mahalliy farmatsevtika mahsulotlarining tor assortimenti ichki bozor ehtiyojlarini qondirmayapti va importga haddan tashqari bog‘lanib qolishga sabab bo'lmoqda. Mahalliy korxonalarda xalqaro standartlarni tatbiq etish bUyicha ishlarning sust tashkillashtirilishi tashqi bozorlarda raqobatbardosh farmatsevtika mahsulotlarini ishlab chiqarish imkoniyatlarini va tarmoqning eksport salohiyatini cheklamoqda.

Tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasini, shu jumladan kichik tadbirkorlik sub’ektlari va respublikaning yirik farmatsevtik korxonalari urtasidagi kooperatsiyani kengaytirish, mahalliy xomashyo resurslari negizida import urnini bosuvchi hamda ichki bozorni zarur iste’mol tovarlari va butlovchi buyumlar bilan tuldirishni, valyuta mablag‘lari tejalishini va ulardan oqilona foydalanishni, yangi ish Urinlari tashkil etishni hamda aholi bandligini oshirishni ta’minlaydigan zamonaviy, yuqori texnologiyali, raqobatbardosh ishlab chiqarishlarni tashkil etish bugungi kun farmatsevtika sanoatining asosiy maqsadi qilib belgilangan.

Farmatsevtika korxonalarining dorivor usimliklar xom-ashyosi bilan ta’minlashning asosiy ashyollaridan biri oddiy olauti - rastaropsha va boshqa dorivor usimliklarni etishtirishni kengaytirishni taqozo etadi.

Tadqiqot ob’ekti va predmeti: Tadqiqotning ob’ekti oddiy oluti usimligi, predmeti esa undan olingan suyuq ekstrakt hisoblanadi.

Tadqiqot maqsadi va vazifalari: Oddiy olautidan suyuq ekstrakt olish usulini ishlab chiqish tadqiqotning asosiy maqsadi qilib belgilandi.

Maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalarni hal qilinadi:

• 
  ekstraktiv moddalar unumiga xom ashyoning maydalik darajasini bog‗liqligini (temperatura 70-80 ⁰S, vaqt 120 daq.) urganish;
  
• 
  ekstraktiv moddalar unumiga ekstragent ta’sirini (harorat 70-80 ⁰S, vaqt 120 daq.) urganish;
  
• 
  ekstraksiya jarayonida haroratni ekstraktiv moddalar unumiga bog‘liqligini (gidromodul 1:20, vaqt 120 daq.) urganish;
  
• 
  ekstraktiv moddalar unumiga gidromodul (xom ashyo -ekstragent nisbati) ta’sirini (t=70-80 ⁰S) urganish;
  
• 
  ekstraktiv moddalar unumiga vaqtning ta’sirini (t=70-80 ⁰S, gidromodul 1:30) urganish;
  
• 
  suyuq ekstraktining sifatini tegishli MH buyicha baholash;
  
• 
  suyuq ekstraktning saqlash sharoiti va yaroqlilik muddatini urganish.
  

Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Mahalliylashtirish davlat dasturiga asosan oddiy olauti suyuq ekstraktini ilmiy asoslangan muayyanlashtirilgan tarkibi tanlandi va tayyorlash texnologiyasi ishlab chiqildi. Tanlangan texnologiyaning maqsadga muvofiqligi uning sifat kursatkichlarini aniqlash orqali isbotlandi.

Taqqiqotning asosiy masalalari va farazlari: YUrtboshimiz va hukumatimiz qaror va farmonlaridan kelib chiqqan holda, farmatsevtik dori vositalari ishlab chiqaradigan korxonalarda ishlab chiqarilgan dori vositalariga bulgan talabning yuqoriligi dolzarb masala hisoblanadi. SHunday ekan, oddiy olauti suyuq ekstraktini tarkibi va texnologiyasini ishlab chiqarishni uz oldimizga maqsad qilib quydik.

Oddiy olautining dorivorlik xususiyatlarini urganish 2000 yillik tarixga ega. Birinchi marta 2 -asrda rim shifokori, tabibshunos Dioskorid Pedaniyning «Dorivor vositalar haqida»gi ilmiy asarida oddiy olaUtining dorivorlik xususiyatlari qayd etilgan.

Buyuk shifokor sharq tabobati allomasi Ibn Sino (980-1037) uz asarlarida oddiy olautini ilon chaqqanda uning zahriga qarshi qullashni tavsiya ztgan. Davolovchi vrach Fogelp oddiy olautining hayron qoldiradigan ajoyib xususiyatlarini namoyon etdi. U kuchli zaharli zamburug‘ bilan og‘ir zaharlangan kasalni oddiy olauti bilan davolab, ularni ulimdan saqlab qolgan. Oddiy davolangan sharoitda, zaharlanganlarning 30 foizi vafot etgan.

Qadimdan olaUt jigar, ut pufagi kasalliklarini davolashda qUllanib kelingan. Qadimgi Rimda olaUt har qanday zaharlanishga qarshi eng kuchli vosita sifatida tavsiya etilgan.

Oddiy olauti urugi tarkibida eng qimmatli xususiyatga ega bulgan modda bu — silimarin bUlib, jigar hujayralarini quritadigan turli zaharli moddalardan halos qiladi. Hattoki oqsil sintezini stimullab, quriyotgan jigar hujayralarini qayta tiklaydi.

Uzbekiston Respublikasi milliy dori siyosatida farmatsevtika sohasini rivojlantirish va aholini dori ta’minotini yaxshilash borasidagi tashkiliy va ilmiy-amaliy tadbirlari belgilab berilgan. Import urnini bosuvchi preparatlar yaratilishi asosida farmatsevtika sohasining mustaqilligiga erishish maqsadlari turadi va bu bir qator respublikamiz rahbariyatining farmatsevtika sohasi islohotiga asoslangan qonun va qarorlari ijrosi asosida dolzarb hisoblanadi.

YUqoridagilardan kelib chiqqib, Ut haydash xususiyatiga ega bUlgan oddiy olaUti suyuq ekstraktini tayyorlash texnologiyasini ishlab chiqish va dolzarb masalalardan hisoblanadi.