Tabiiy fanlar fakulteti botanika kafedrasi

OQ PARPI / Aconitum talassicum Popov
Q isqacha tavsifi. Bo‘yi 1,5 m ga etadigan, ko‘p yillik, tugunak ildizpoyali o‘t. Ildizpoyasi tugunak larning yonma-yon qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. Poyalari oddiy, tik o‘suvchi. Poyaning yuqori qismidagi barglari bandsiz, qolganlari bandli, yaprog‘i asosigacha yirik tishli bo‘laklarga ajralgan. Yorqin ko‘k rangli gullari poyaning yuqori qismida yirik shokila hosil qiladi. Iyun–iyulda gullab, mevasi iyul–avgust oylarida etiladi.
Tarqalishi. Toshkent, Farg‘ona, Jizzax, Qashqadaryo viloyatlari: Piskom, Chotqol, Qurama, Farg‘ona, Turkiston, Zarafshon, Hisor tizmalarida tarqalgan. Tojikistonda, Qozog‘iston va Qirg‘izistonda ham uchraydi.
O‘sish sharoiti. Tog’‘larning o‘rta va yuqori qismlaridagi nam yerlarda va yonbag‘irlardagi bo’loqlarning atroflarida o‘sadi. Ba’zan bo’loq bo‘ylarida kichik butazorlar hosil qiladi. Soni. Butun areali bo‘ylab bir-biridan ancha uzoq joylashgan uncha katta bo‘lmagan to‘plar hosil qiladi.
Ko‘payishi. Urug‘idan ko‘payadi. O‘simlik soni va arealining o‘zgarish sabablari. Xalq tabobatida dorivor o‘simlik sifatida ishlatiladi.
Madaniylashtirilishi. O‘zR FA Botanika bog‘ida o‘stiriladi.
Muhofaza choralari. Chotqol, Zomin va Hisor qo‘riqxonalarida, Ugom-Chotqol va Zomin milliy tabiat bog‘larida o‘stiriladi.


B UXORO PO‘FANAGI / Anemone bucharica Regel
Pomir-Oloyda o‘sadigan endemik o‘simlik. Qisqacha tavsifi. Tugunagi yumaloq yoki uzunchoq ko‘rinishdagi ko‘p yillik o‘t. Ildizoldi barglari bandli, och yashil, yumaloq-yuraksimon, uch karra bo‘lingan, siyrak tukli. Yaprog‘ining yon bo‘laklari bandsiz, o‘rta qismidagilari esa qisqa bandli. O‘rama barglari 3 ta, uch karra bo‘lingan. Gulpoyalar 1–3 ta. Gullari yirik, diametri 3–4 sm, tik turuvchi, ochiq, likopchasimon. Gulkosasi qizil, ichki tomoni yaltiroq, tashqi tomoni yotiq tukli. Urug‘i qalin tukli. Aprel–iyun oylarida gullab, meva byeradi.
Tarqalishi. Surxondaryo viloyati: Ko‘hitang tizmasida – Shalqonsoy atrofi, Boysuntog’‘ va Bobotog’‘ tizmalarida tarqalgan (Tojikistonda ham uchraydi).
O‘sish sharoiti. Tog’‘ yonbag‘irlaridagi sarg‘ish tusli va mayda zarrali tuproqlarda hamda tog’‘ etaklaridagi ola tuproqlarda o‘sadi.
Soni. Tabiatda kam tarqalgan, to‘p-to‘p holda uchraydi. Ko‘payishi. Urug‘idan va vegetativ yo‘l bilan ko‘payadi.
O‘simlik soni va arealining o‘zgarish sabab lari. Gul va tugunaklarining mahalliy aholi tomonidan yig‘ib olinishi va chorva mollari boqilishi natijasida kamayib bormokda.
Madaniylashtirilishi. 1962 yildan buyon O‘zR FA Botanika bog‘ida o‘stiriladi.
Muhofaza choralari. Tabiatda mavjud populyasiyalari qat’iy nazorat ostiga olinishi lozim. Surxon davlat qo‘riqxonasida muhofaza ostiga olingan.