O `zbekiston Respublikasi Sog`liqni saqlash vazirligi Toshkent farmatsevtika instituti Farmatsevtik kimyo kafedrasi dori vositalarining instrumental tahlil usullari fanidan o`quv-uslubiy majmua

Qog‘oz xromatografiyasida qo‘llaniladigan xromatografik qog‘ozlarga
qo‘yiladigan talablar
Taqsimlanish xromatografiyasi usulida ishlatiladigan qog‘ozlarga quyidagi talablar qo‘yiladi.
Qog‘oz kimyoviy toza bo‘lishi, kimyoviy nuqtai-nazardan neytral bo‘lishi, bir xil zichlikka ega bo‘lishi, erituvchilarni bir xil tezlikda harakatlanishini ta’minlashi lozim bo‘ladi. Bundan tashqari qog‘oz xromatografiyasida qo‘llaniladigan qog‘oz strukturasi, qog‘oz tolalarini joylashishi ham asosiy talablardan xisoblanadi.
Dori vositalarini xromatografik tahlil qilishda qo‘llanadigan va sanoatda ishlab chiqarilgan qog‘ozni turli reagentlar bilan ishlanadi. Masalan: ami-nosirka kislotasi, trilon B, 8-oksixinolin va boshqalar. Bu reaktivlar qog‘oz tarkibidagi turli noorganik moddalar bilan kompleks birikmalar hosil qiladi. Hosil bo‘lgan kompleks birikmalar turli erituvchilar bilan yuvib tashlanadi.
Xromatografik qog‘oz sifatida maxsus tayyorlangan qog‘ozlardan tashqari zichligi yuqori bo‘lgan filtr qog‘ozlar, vatman xromatografik qog‘ozlarini ham ishlatish mumkin.
Odatda to‘rt xil xromatografik qog‘ozlar ishlab chiqiladi. N1,2,3,4. Ular tolalarini zichligi, erituvchilarni qo‘zg‘alishi tezligi bilan bir-biridan farqlanadi.
N1,2 raqamli xromatografik qog‘ozlar zichligi kam bo‘lgani uchun ular "tez",3, 4 raqamlilar esa zichligi yuqori bo‘lgani uchun "sekin" xromatogramma olinuvchi xromatografik qog‘ozlar deb yuritiladi.
Xromatografik qog‘ozni asosan uni 1 m² hajmini og‘irligi (gr.), qatlam qalinligi (mm), vaqt birligida erituvchini, suvni hamda n-butanol - sirka kislotasi - suv (4:1:5) aralashmasini qo‘zg‘alish vaqti xisobi bilan belgilanadi.
Aniq xromatogramma olishda, ya’ni moddalar aralashmasini aniq ajralishini ta’minlashda qog‘oz tolalarini erituvchini yurish yo‘li bo‘yicha joylashishi katta ahamiyatga ega.
Qog‘oz xromatografiyasida qo‘llaniladigan qog‘oz o‘z tarkibida ma’lum miqdorda qo‘zg‘almas faza ya’ni suv saqlashi lozim. Odatda xromatografik qog‘oz gidrofil bo‘ladi, chunki qog‘oz tarkibida 20-22% suv saqlaydi.