N a b ijo n qo dirov

TIRIKCHILIK TOSHDAN QATTIQ
1968-yilning qishi qattiq keldi. D alada ishlar to ‘x- 
tab, aksariyat qishloq aholisi uyga qam alib qoldi. 
Hamma q o ‘l uchida kun k o ‘rayotgan b o ‘lsa-da, m ahalla 
erkaklari q o ‘y so ‘yib, har kuni «m em axona» yeyish 
bilan ovora. O nam tinm ay paypoq to ‘qir, biz uchun 
birgina najot bozor b o ‘lib qolgandi. B a ’zan bozorim iz 
chaqqon b o ‘lib, quvonam iz, b a ’zan kasodga uchrab, non 
puliga ham sotolm aym iz. Goho soliqchilardan qochib, 
xavotirda kunni kech qilamiz. Sovuqdan gezarib, xo- 
m ush uyga qaytamiz.
O yoqlarim kesak m isol hech narsani sezm ay qoladi. 
0 ‘t yoqib, sandalga tutaman. Issiqdan q o ‘l-oyoqlarim ga 
o g ‘riq kiradi. Barm oqlarim ga taft o ‘tmaydi. Ayniqsa, 
mitti jim jilo g ‘im qattiq qichishadi. Q ashlayveram an, 
qashlayveram an. Shilinib qontalash b o ‘lsa-da, qichisha- 
veradi. Q ashlaganim sari rohatlanaveram an. Ertasiga 
yengil yaraga aylanadi. Q ashlay olm asdan, ignaning 
uchi bilan bosib, biroz taskin topaman.
Ertalabdan kechgacha tik oyoqda bozorda turaverib, 
barm oqlarim ni sovuqqa oldirib q o ‘yganim ni bilmasdim . 
O nam bechora oyoqlarim ni m ehribonlik bilan silaydi. 
Shunday b o ‘lishiga o ‘zini aybdor sezib, ojiz va g ‘arib- 
ligidan o ‘pkasi to ‘ladi, k o ‘zlari yoshlanadi. Lekin 
nachora, yashash kerak. Uyda biror yegulik qolm agan, 
yakshanba kunini katta um idlar bilan kutib o ‘tiribmiz. 
A ksiga olib ikki kundan beri y o g ‘ayotgan qor sira 
tinay dem asdi. Yorib m aydalangan qattiq o ‘tinlarim iz 
ham tugab, ch o ‘g ‘i uzoq saqlanm asa-da, g ‘o ‘zapoya 
yoqishdan boshqa ilojim iz qolmadi. H archand urinmay, 
oxirgi o ‘tinim iz, serbutoq tutni m aydalashga kuchim 
yetmadi. Bu m etinday qayishqoq daraxt hadeganda 
yorilm as, yonib bitishni istamaganday, boltani qisib 
qolaverdi.

---

---

Tong qorong‘isida u yg‘onib tashqariga chiqdim. 
Atrofga jud a katta, tizza b o ‘yidan baland qor yo g ‘ganini 
k o ‘rib, onam ikkim izning ham kayfiyatim iz tushib 
ketdi. M aktablar yopilgan, sovuqdan daraxtlam ing 
shoxi tars-tars sinib, pastga uzilib tushaverdi. Emish 
topolm agan bechora qushlar sovuqdan tarashadek qotib 
o ‘lib qolaverdi. Tomimizni kurab b o ‘lgach, tom b o ‘yiga 
yetgan kuralgan qom i bosib pastga tushdik. Sandalda 
isinib, turshak bilan choy ichdik, so ‘ng tavakkal qilib 
onam ikkimiz paypoqlam i olib, bozorga y o ‘l oldik.
D adam ning katta etigini serpaytava qilib kiyib olga- 
nim ga qaramay, qom ing qalinligidan yurish o g ‘irlashib, 
etikning uzun q o ‘njidan ham qor kirib azob berardi. 
A hyon-ahyonda tom kurayotgan odam lam i hisobga 
olm aganda, k o ‘chalar b o ‘m -bo‘sh. K atta y o ig a chiqqa- 
nim izdan keyin yurish birm uncha osonlashdi. Chunki 
ulkan traktorlar surgisi bilan qom i kurab, odamlarga 
y o ‘l ochayotgan edi. Bozorga borgunim izcha q o ‘llarim 
sovuqdan qizarib, ro ‘m olcham niyam tutolm ay qoldim.
B ozorda odam siyrak, am mo katta qor uyumlari 
orasida harqalay oldi-sotdi ishlari davom etardi. Qor- 
lar ustiga choyshab yoyib, paypoqlam i terib qo'y- 
dik. Keyin har galgiday atrofni kuzatib hushyor yura- 
verdim. Shunday y o ‘l tutishga m ajburm iz. Johil soliq- 
chilar odam lam ing sotayotgan molini olib q o ‘yish 
bilan cheklanmay, hatto katta m iqdordagi jarim aga 
tortishlari ham hech gap emasdi. N im adir yasab, yoki 
tikib sotishga m utlaqo ruxsat y o ‘q. Bu tekin daromad 
hisoblanardi. Shundanm i, bechora hunarm andlar soliq- 
chini k o ‘rsa, xuddi azroilni k o ‘rganday q o ‘rqishadi. 
Uzoqdan onamni kuzatam an, odam lar paypoq sotib 
olishayotganidan quvonam an. O nam atrofga alanglab, 
meni k o ‘rgach, q o ‘li bilan kel, - deganday ishora qildi. 
C hopib bordim.
-
Ma, bolam, ikki dona issiq non olib kelgin. Ichim 
ozib ketdi.
90

---

Ikkalam iz m aza qilib non yeyayotgandik, r o ‘para- 
mizga Sadoqat jinni kelib turib oldi. U shunday qahra- 
ton sovuqda yalangoyoq, orqalari yirtilgan kalishda
Onam unga ju n paypoq va nonning bittasini olib 
uzatdi. U nonni oliboq, yam lam ay yuta boshladi. 0 ‘zi- 
cha kulib, rahm at, - deganday javrandi va paypoqni 
oyog‘iga kiyib, kavshanganicha j o ‘nab qoldi. Atrofda 
aylanib, kuzatishda davom etdim. Bir payt m eva bozori 
oldida xom ush turgan geografiya o ‘qituvchim iz Qam- 
barov dom laga k o ‘zim tushdi. U meni ko ‘rib biroz 
o‘ng‘aysizlandi.
- Ha, Ergashev, nim a qilib yuribsan? - dedi menga 
mehribonlik bilan qarab.
A hvolni tushuntirdim . Q am barov nim adir demoqchi 
b o ia r, am m o aytolm ayotganini sezib, dedim:
- Domla, m enga biror yum ushingiz b o ‘lsa, tortinm ay 
aytavering.
Qam barov xijolatdanm i, qizarganday b o ‘ldi.
- O zgina behi olib kelgandim , - dedi u gunohkor bir 
ohangda. - Shuni qanday qilib sotsak b o ‘larkin?
! - Sotishib berardim -u, - deya o ‘ylanib qoldim.
- Q o‘rqma. Men atrofni kuzatib, qarab turam an, 
sen shu behini sotishib bergin, o ‘g ‘lim. Uyda tishga 
bosgulik hech vaqo qolm adi, - dedi u oshkora yalinib.
D om lam izning uchta farzandi institutda o ‘qir, ulam i 
ta’m inlashga qiynalayotgani shundoqqina ko ‘rinib tu- 
rardi. Birgina m aoshning o ‘zi bu katta oilaga urvoq ham 
bo‘lmasdi. Q am barovning uyidagi katta bog‘ida o ‘rik, 
olma, behi va shunga o ‘xshash har xil m evalar doim 
pishib yotardi.
Am m o pedagogning bozorda nim adir sotib o ‘tirishi 
mumkin em as, birov ko ‘rib qolsa, unga gap tegishi 
hatto jazolanishi ham haqiqat edi. U sti o ‘rab q o ‘yilgan 
kattagina tunuka qutidagi sap-sariq, sarxil behilam i 
velosipeddan olib, birpasda sotib b o ‘ldim.
91

---

Q am barov dom lam iz xursandligidan y o ‘q deyishim- 
ga qaramay, qoMimga uch so ‘m pul tutqazdi. Paypoqlar 
ham sotilib, y o g ‘, guruch, ro ‘z g ‘orga zarur narsalam i 
xarid qilib, onam ikkim iz benihoya quvondik. Uyga 
kelsak, men bir necha bor urinib yorolm agan qayishqoq 
tutni kim dir chiroyli qilib b o ‘laklarga b o ‘lib q o ‘yibdi. 
U azam at kim ekan? Rosa xursand b o ‘ldik. Hanuzgacha 
o ‘sha o ‘tinni kim m aydalab yorib q o ‘ygani aniqlanmay, 
sirligicha qolib ketdi.