N a b ijo n qo dirov

KUTILMAGAN JUDOLIK
D adamni kasallik yengdim i, hech qayerga ishga 
chiqmay q o ‘ydi. Uning so g ‘lig‘i yaxshi b o 'lm asa- 
da, bizlarga bildirm aslikka urinardi. Ertalab barvaqt 
uyg‘ondim. O 'm im d an turishga erinib yotgandim , beix- 
tiyor dadam ning onajonim ga aytayotgan so‘zlari e’tibo- 
rimni tortdi. U lar odatdagidak dahlizdagi o ‘choqboshida 
nonushta qilib o ‘tirardilar.
- Biz, bolalar, D.D.T. degan kasofat dorini etak- 
larimizga solib, q o ‘limiz bilan g ‘o ‘zalarga separdik. 
Kun b o ‘yi bajargan bu ishimiz evaziga Omon aka degan 
brigadir har birim izga uch so ‘mdan naqd pul berardi. 
Shu arzim agan choychaqani deb ham m am iz jonim izni 
garovga q o ‘yganim izni endi tushunib turibman. Yigit- 
ligimda sam olyotga y o ‘l k o ‘rsatyapm an, - deb fahrla- 
nibman-u ustim dan zahar sochib o ‘tayotganiga bu xom
kallam ishlamabdi. Hamm asi o ‘sha nodonligim ning 
mevasi.
0 ‘m im dan turib dahlizga chiqdim. Dadam lovullab 
yonayotgan olovga xomush term ilib o ‘y surar, onajonim
esa unsiz y ig ‘lardi. Yuz-qo‘limni yuvib, ulam ing oldiga 
kelib o ‘tirdim . O nam ro ‘molini tortib yuziga tushirdi- 
da, k o ‘z yoshlarini yashirib tashqariga chiqib ketdi.
- Barakalla, o ‘g ‘lim, turdingm i? Bir ikkalam iz 
mazza qilib choy ichaylik, - dedi dadam o ‘choqda 
sharaqlab qaynayotgan qum g‘onga q o ‘l uzatib.
- Shoshmang, choyni o ‘zim damlayman.
D adam ning q o ‘lidan choyjo‘sh ushlashda ishlatila-
digan buklangan eski d o ‘ppini oldim.
- Ehtiyot b o ‘l, o ‘g ‘lim. M ayli, bir sening q o ‘lingdan 
ham choy ichaylik-chi...
Choyni dam lab uch marta qaytardim va ustini sochiq 
bilan yopib q o ‘ydim.
69

---

- Ha, tuzuksan-ku, - dedi dadam jilm ayib. - Endi 
katta yigit b o 'lib qolding, otam vafot etganlarida men 
sakkiz yoshli bolakay edim. Q iyinchiliklarni halol 
mehnatim bilan yengib o ‘tdim. O dam mehnatdan qoch- 
masa, ham m asi yaxshi b o ‘ladi. Lekin baribir o ‘qish 
kerak. 0 ‘qigan odam kam b o ‘lmaydi.
Choyni ustm a-ust qaytarib dadam ga uzatdim.
- M en senga harom luqm a yedirm ay katta qildim. 
K o‘nglim to ‘q. Sen yaxshi inson b o ‘lib voyaga yetasan, 
am mo onangni chizgan chizig‘idan chiqmagin, x o ‘pmi?
- N ega unday deyapsiz, dada. Yoki biror yoqqa 
ketyapsizm i?
- Hech qayoqqa ketayotganim y o ‘q. Shunchaki aytib 
qo ‘ydim -da o ‘g ‘lim. Tez-tez choyingni ich, bolam. Yana 
m aktabingga kech qolmagin.
O ta-bola kulishib nonushta qildik.
- B ozorga yangi bodring chiqdim ikan? - dedi da­
dam o ‘ylanib.
- Bilmadim. N im aydi?
- Ikki-uch kundan beri biram bodring yegim kelyap- 
tiki, asti q o ‘yaverasan.
M aktabga ketayotganim da q o ‘lim ga o ‘ttiz tiyin tan- 
ga berib uzoq duo qildilar.
Uydan chiqarkanm an, dadam ni quchoqlab, b o ‘y- 
nilariga osilib erkalagim keldi, am m o bunga botinol- 
madim. Ikki yuztacha qadam tashlagach, beixtiyor 
ortim ga qaradim. Dadam k o ‘cha eshigim iz oldida 
turib, m enga q o ‘lini k o ‘tardi. Men ham kulib unga 
q o ‘l silkidim. Yo‘lda tasodifan M isha to g‘ani uchratib 
qoldim. U meni b ag ‘riga bosib k o ‘rishdi. Sog‘lig‘imni 
so‘rab, qarshiligim ga qaramay, q o ‘limga bir so ‘m pul 
tutqazarkan, so ‘radi:
- D o‘xtirga bordingm i?
- Yo‘q.
- M en dadangga tayinlagan edim -ku, - dedi afsus-
70

---

langanday b o ‘lib. - Eslatib q o ‘y, seni, albatta, bir 
tekshirtirsin.
- X o ‘p b o ‘ladi, - dedim-da, m aktabga shoshildim.
Beshinchi soat adabiyot darsi edi. 0 ‘qituvchim iz
o ‘tgan darsni endigina so ‘ray boshlaganda, sinfimiz 
eshigini kim dir taqillatdi. Jalilov dom la tashqariga ch i­
qib kim bilandir gaplashdi-da, tezda yana sinfga kirdi. 
U ozgina o ‘ylanib turdi va bolalarga qarab savol bilan 
murojaat qildi.
- Bolalar, A bdulla Q ahhor shoir b o ‘lganmi yoki 
yozuvchim i? Kim to ‘g ‘ri javob bersa, hoziroq darsdan 
ozod qilaman.
Bu ju d a j o ‘n va oddiy savol edi. H am m am iz baravar 
qo‘l k o ‘tardik. 0 ‘qituvchim iz bolalarga bir-bir razm
soldi-da, m enga qaradi:
- Qani, Ergashev, sen aytgin-chi!
M en o ‘m im dan turib A bdulla Q ahhor yozuvchi 
ekanligini aytib, adibning yozgan asarlaridan nam unalar 
keltirdim.
- Bahoing besh! Yasha, Ergashev! Senga javob, 
ketishing m um kin, - dedi Jalilov k o ‘zoynagi tepasidan 
menga qarab.
Anchadan buyon besh olm ayotgandim . Juda xursand 
bo‘ldim. Sumkam ni olib eshik tom on yurayotgandim , 
domlamiz:
- K o‘chalarda sang‘imay, to ‘g ‘ri uyingga bor. Tu- 
shundingmi, o ‘g ‘lim, - dedi m uloyim lik bilan.
- X o ‘p b o ‘ladi, - dedim-u, tashqariga otildim.
Kayfiyatim a ’lo, chunki ch o ‘ntagim da bir so ‘m -u
o ‘ttiz tiyin pulim bor. Buning ustiga besh olganim ni 
aytmaysizmi. Q o ‘shiq xirgoyi qilib k o ‘chaga chiqdim. 
Uzoqdan avtobusning qorasi k o ‘rindi. Q ishlog‘im izdan 
tuman m arkazigacha o ‘n daqiqalik y o ‘l. M abodo bo- 
zorga yangi bodring chiqqan b o ‘Isa, dadam ga ikki dona 
olib kelsam, z o ‘r b o ‘lardi-da.
71

---

Kallam ga kelgan bu ajoyib fikrdan quvonib, avto- 
busni to ‘xtatdim. Baxtimni qarangki, bozorda bir 
dehqon yigit o ‘n-o‘n beshta kichikroq bodringni gazeta 
ustiga bir juftdan qilib terib q o ‘yibdi. Darrov narxini 
so‘radim. Ikki donasi bir so ‘mdan ekan. Bir juftini 
sotib oldim -da, tezda yana avtobusga chiqdim. Atrofni 
bodringning yoqim li isi tutib ketdi. Yangilik bo'lgani 
uchunm i, bittasini juda-juda yegim keldi. Am m o 
dadamni xursand qilish istagi ustun kelib, o ‘zimni 
tiydim.
A vtobusdan tushib, uyga shoshildim . Qani endi 
tezroq uyga yetib borsam-u, dadajonim ni quvontirsam. 
M ahallam izga yaqinlashganim da suvga chiqqan xotin- 
lar m enga sirli qarab o ‘zaro pichirlashardi.
- Ha, bechora bolaga qiyin b o ‘ldi, - deganlari qulo- 
gMmga chalindi. K im gadir o ‘xshatishyapti shekilli. 
Ularga parvo qilmay, y o ‘limda davom etdim.
U yim izga yaqinlashgach, qandaydir noxushlik yuz 
berganini angladim. Eshigim iz oldida odam k o ‘p edi. 
Banoras chopon kiyib olgan to g ‘am, meni k o ‘rdi-yu, 
«otang, otang» deganicha quchoqlab y ig ‘lay boshladi. 
N im a b o ‘layotganini anglam ay uyga qarab chopdim. 
Onajonim dod solib meni b ag ‘riga bosdi.
- D adangdan ajrab qoldik, bolam! - deya uvvos 
solib y ig ‘layverdi. K im dir onam ni yupatishga urinar, 
kim dir yuzlarim ga suv separdi. K o ‘zlarim ga qatra yosh 
kelmas, gung va soqovga aylanib qolgan edim. Q o‘shni 
xotinlar birpasda kattagina chopon va boshim ga d o ‘ppi 
kiygizib, belim ni qiyiq bilan m ahkam boylab q o ‘ydilar. 
M iyam fikrlashdan to ‘xtab qolganday edi. Karaxt ah- 
volda odam larga tikilib tursam -da, k o ‘zlarim hech 
kimni k o ‘rmasdi.
Dadamni tuproqqa q o ‘yib keldik.
Tun. Bir nuqtaga tikilib qancha o ‘tirdim, eslolmayman.
72

---

- Tur, bolam, choponingni yechib, damingni ol. 
Ertaga barvaqt turishing kerak, - dedi onajonim xirqiroq 
ovozda. Boshim g ‘uvullar, toliqqanimni his qildim. 
Choponimni yechib, shim im bilan k o ‘rpaga ch o ‘zildim. 
N im adir qattiq botganday b o ‘ldi.
C ho‘ntagim ga q o ‘l soldim. Bir jufit k o ‘m -ko ‘k bod­
ring... Birdan ko ‘zlarim charaqlab ochilganday b o ‘ldi. 
Karaxtlik ortga chekinib, o ‘zim ga kelgandim. Ichkariga 
qaradim. U yim izda yotib qolgan xotinlar berilib kitob- 
xonlik qilishardi. N im alar b o ‘layapti o ‘zi? Ayni payt- 
dagi holatni anglab, o ‘zimni boshqarolm ay qoldim. 
Ovozim ning boricha ular tom onga qarab baqirdim.
- Axir, m en bu bodringlam i dadam ga olib kelgan- 
dim-ku! Dadam qani?! N ahotki, endi mening dadam 
yo‘q! O najonim ikkimizni kim larga tashlab ketdingiz, 
dadajon! H ech qayerga ketayotganim y o ‘q, degan- 
dingiz-ku! M eni aldagan ekansiz-da, dada-j-o-on! Voy 
dadajon-i-im!
K utilm agan dod-u faryodim dan cho‘chib ketgan 
ayollar m enga qarab tarashadek qotib qolishdi va bir uy 
xotin baravariga m enga q o ‘shilib o ‘kirib yubordi.
Bu alam li yig‘idan uy larzaga keldi. O najonim
chopib kelib, meni b ag ‘riga bosdi. Ona-bola quchoq- 
lashib, uzoq y ig ‘lashdik. Oxiri O yim chaxon ena kelib, 
onajonim ikkim izni koyigan b o ‘ldi. A llohning ishiga 
sabrli b o ‘lishim izni aytib, tanbeh berdi. N asihatlar qilib, 
ko‘nglimni k o ‘tardi. U yda yana kitobxonlik davom
etdi.
Men esa k o ‘rpaga boshim ni o ‘rab, o ‘ksib-o‘ksib 
y ig iay v erd im , y ig ‘layverdim.

---