47
O‘V birlamchi, davriy, navbatdan tashqari, inspektsion va ekspert qiyoslashdan o‘tkaziladi.
Ishlab chiqarishdan yoki ta‘mirlashdan chiqqan va import bo‘yicha keltiriladigan O‘V
birlamchi qiyoslashdan o‘tkaziladi. O‘V ning har bir nusxasi birlamchi qiyoslashdan o‘tkaziladi.
O‘V yalpi ishlab chiqarilganda tanlab qiyoslash ruxsat etiladi. Tanlab birlamchi qiyoslash qoidalari,
o‘tkazish tartibi bu O‘V ni qiyoslash metodikasida ko‘rsatiladi.
Ekspluatatsiyada turgan yoki operativ saqlanayotgan O‘V qiyoslashlararo
oraliq vaqtlardan
keyin davriy qiyoslashdan o‘tkaziladi. Davriy qiyoslash vaqti o‘lchash vositasining bu davr ichida
yaroqliligini ta‘minlashni hisobga olgan holda aniqlanadi va belgilanadi.
Davriy qiyoslashlar o‘rtasidagi vaqt:
davlat qiyoslashiga taqdim etilgan o‘lchash vositasiga davlat metrologik xizmati idoralari
tomonidan belgilanadi.
Davlat davriy qiyoslashi namunaviy va ishchi O‘V ni qiyoslash grafiklari (shartnomalari) da
belgilangan kalendar muddatlarda o‘tkaziladi.
Ekspluatatsiyada turgan va saqlanayottan O‘V uchun navbatdan tashqari qiyoslash quyidagi
hollarda o‘tkaziladi:
qiyoslashlararo davrning yarim vaqti o‘tgandan keyin o‘lchash vositasidan butlovchi sifatida
foydalanilganda;
qiyoslash tamg‘asi, plombasi, shikastlanganda yoki O‘V
ning birlamchi yoki davriy
qiyoslashdan o‘tganligini tasdiqlovchi hujjatlar yo‘qolganda;
agar qiyoslash tamg‘asining yoki o‘lchash vositasining qo‘llanishga yaroqliligini tasdiqlovchi
hujjatning amal qilinish muddati tugagan bo‘lsa, saqlashdan olinib ekspluatatsiyaga kiritishda;
qiyoslashlararo vaqt ichida xaridga chiqarilmagan O‘V ni tayyorlovchi korxona iste‘molchiga
etkazib berishda.
O‘lchash vositasining holati va qo‘llanilishini davlat nazoratidan va mahkama tekshiruvidan
o‘tkazishda O‘V ning qo‘llanishga yaroqli ekanligini aniqlash uchun inspektsion qiyoslash
o‘tkaziladi. O‘V ni inspektsion qiyoslash natijalari davlat yoki mahkama
tekshiruvi dalolatnomasida
aks ettiriladi.
Davlat qiyoslashidan majburiy ravishda o‘tkaziladigan vositalar:
а)
davlat metrologik xizmatlarining va tadbirkorlik sub‘ektlarining namunaviy o‘lchash
vositalari;
б)
o‘zining bevosita vazifasiga muvofiq namunaviy O‘V sifatida yoki tayyorlashga buyurtnoma
shartlari bo‘yicha ishlab chiqarilgai O‘V;
в)
nurlanishni ionlovchi va tarkibida nurlanishni ionlovchi manba bor bo‘lgan O‘V;
г)
priborlarni ta‘mirlovchi xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlari chiqargan, ta‘mirdan keyin boshqa
xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarga berish uchun mo‘ljallangan O‘V;
д)
milliy va xalqaro sport rekordlarini qayd qilish bilan bog‘liq o‘lchash vositalari;
е)
davlat arbitraj idoralarn tomonidan ekspertiza o‘tkazishda, shuningdek bojxona tekshiruvida
o‘lchashlar uchun qo‘llaniladigan O‘V;
ж)
o‘lchash uchun ishchi O‘V sifatida qo‘llaniladigan, o‘lchash natijalari:
tabiatni muhofazalash;
sog‘liqni saqlash;
mehnat xavfsizligini ta‘minlash;
barcha turdagi transportning harakat xavfsizligini ta‘minlash;
ishlab chiqarish va texnologik jarayonlarning xavfsizligini ta‘minlash;
aloqa tizimlarini ta‘minlash;
xo‘jaliklararo o‘zaro hisoblashlar;
48
savdoning barcha turlari;
aholiga pulli xizmatlarning barcha turlari uchun qo‘llaniladigan O‘V.
O‘lchash vositalarini qiyoslash davlat yoki mahkama qiyoslovchisi
malakasi berilganligi
to‘g‘risida amaldagi guvohnomasi bor shaxslar tomonidan bajariladi.
O‘V yaroqligini o‘rnatish maqsadida va ularning me‘yoriy hujjatlar talablariga
muvofiqligini aniqlash bo‘yicha operatsiya (tadbir)larni birlashmasiga O‘Vni qiyoslash deyiladi.
Qiyoslashda metrologik xarakteristikalarni baholashdan tashqari zaruriy hollarda O‘Vning
xavfsizlik xarakteristikalari ham baholanadi.
O‘V qiyoslash DMNning zaruriy turi bo‘lib, DMXning akkreditlangan organlari va yuridik
shaxslarning metrologiya xizmati orqali amalga oshiriladi. O‘V qiyoslash bo‘yicha asosiy talablar
O‘zDSt 8.003:2004. O‘lchash vositalarini qiyoslash. Asosiy talablar.
Birliklar
o‘lchamini
metrologik zanjirning barcha bo‘g‘inlari bo‘yicha etalonlardan yoki namuna o‘lchash vositalaridan
ishchi o‘lchash vositalari ishonchligi uzatish qiyoslash sxemalarda keltirilgan
aniq tartib asosida
amalga oshiriladi.
Qiyoslash sxemasi – bu o‘rnatilgan tartibda tasdiqlangan hujjat bo‘lib, fizikaviy kattaliklar
birliklarining o‘lchamini Davlat etalonlari yoki namuna o‘lchash vositalaridan ishchi o‘lchash
vositalariga aniq uzatish vositalari va usullarini reglamentlaydi.
Davlat va tarmoq (vedomostvenno‘y) metrologik xizmatlari bo‘yicha 1) davlat; 2) tarmoq va
3) lokal qiyoslash sxemalari mavjuddir.
1. Davlat qiyoslash sxemasi mamlakatda berilgan kattaliklarni o‘lchovchi barcha o‘lchash
vositalariga taalluqlidir.
2. Tarmoq qiyoslash sxemasi – tarmoq ichidagi qiyoslanishni kerak bo‘lgan o‘lchash
vositalariga taaluqlidir.
3. Lokal qiyoslash sxemasi mazkur, davlat yoki tarmoq metrologiya xizmatlari bo‘yicha
qiyoslanish kerak bo‘lgan o‘lchash vositalariga taalluqlidir.
- Davalat qiyoslash sxemalari davlat standarti sifati ishlab chiqiladi va tadbiq qilinadi.
- Tarmoq qiyoslash sxemasi normativ hujjat yoki tarmoq standartidir. Bu sxema davlat standarti
bilan kelishgan holda tasdiqlanadi.
- Lokal qiyoslash sxemasi normativ texnik hujjatlar yoki territorial
davlat metrologiya xizmati
organ mahkamasi bilan kelishilgan tashkilot standartidir.
O‘V qiyoslash qat‘iy reglamentlangan protsedura bo‘lib, O‘zstandart tomonidan
tasdiqlangan metodikaga mos holda o‘tkaziladi. Qiyoslashning haqqoniyligiga qiyoslashni amalga
oshiruvchi – qiyoslovchi (poveritel) javob beradi. Qiyoslovchilar o‘rnatilgan tartibda qiyoslash
bo‘yicha tayyorgarlik va attestatsiyadan o‘tkaziladi.
Qiyoslash natijalari O‘Vga ottisk (ishonch tamg‘asi) qo‘yilishi va qiyoslash guvohnomasi
bilan tasdiqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
