Mavzu: XVI-XVII asrlarda G‘arbiy Yevropada ilk utopistik sotsializm. Niderlandiyada siyosiy mafkuralar rivoji

Nalbandyan Mikael Lazarevich (1829-1866) - arman materialist mutafakkiri, revolyutsion demokrat, sotsialist utopist, ma’rifattchi, shoir va publitsist. Moskva universitetining tabiiyot fako’ltetini tamomlagan, progressiv arman jurnali "Shimol yodusi"ga hamkorlik qilgan. Chet elda bo’lgan choida Gertsen gruppasi bilan aloqa bolagan; umumrus ozodlik kurashida aktiv qatnashgan. O’z faoliyatida Nalbandyan rus-arman do’stligini
uning sotsial filosofiyasining ko’p tomonlari sotsialistik ideyalarning yoyilishiga ko’maklashdi. Asosiy asari "Qonun chitsaruvchilik hatsida yoki tsonun Printsiplari" (1776).
Mele Jan (1664-1729) - materialist filosof, frantso’z utopik sotsializmida revolyutsion yo’nalishning asoschisi. Melening shampanlik qishloq kyuresining "Vasiyat" jamiyat va uning takdiri haqidagi ta’limotning o’z zamoniga yarasha birinchi namunasidir. Dinni va cherkovni fosh qilish Meleni izchil ravishda materialistik va ateistik xulosalarga olib keladi; sotsial adolatsizlikni tanqid qilish unda kollektiv mulkka asoslangan jamiyat qurishga da’vat etish bilan qqshilib ketadi. Mele uning so’zlarini "shahar va qishloq aholisi" eshitishini istardi. Mehnatkashlarning birlashuvi, ularning zolimlarga qarshi Qo’zg’oloni, Melening fikricha, xalqning o’z ishidir va u yangi jamiyatga o’tishning boshlanichch zarur shartidirki, bu jamiyatda boylar va kambag’allar, zolimlar va mazlumlar, bekorchilar va oir mehnat bilan holdan toygan kishilar bo’lmaydi. Uning "Vasiyat" asari faqat 1864 yilda to’la nashr etildi. Biroq XVIII asrda Frantsiyada bu asarning qqlyozma nusxalari tarqatildi; XVIII asrning birinchi yarmidagi deistlardan Volterdaya tortib to ma’rifattchi materialistlargacha va babyofchi Maretaltacha frantso’z ijtimoiy fikrining eng turli-tuman vaqillari Melening kitobxonlari va uning g’oyalarining propagandistlari edilar. ulardan har biri Meledan o’z fikriga va sinfiy manfaatlariga muvofiq keladigan narsalarni ajratib olardi. Melening dunyoqarashi XVIII asrdagi frantso’z materializmi va sotsializmining g’oyaviy sarchashmalaridan biridir.
Morelli (XVIII asr) - "Ratsionalistik kommunizm" deb ataluvchi sobit qadam vaqili. Asosiy asari - "Tabiat kodeksi" (1755); bu traktat kollektiv mulk hukm suradigan jamiyat printsiplarini asoslashga baishlangan. Morelli o’zining nazariy sistemalarida ratsionalizmga asoslanadi, oqilona sotsial tartibotni qarama-qarshi quyadi. O’z zamonasi tuzumini u nooqilona tuzum deb, yanglishlar natijasi deb qaraydi. Oqilona tuzumni Morelli ishlab chiqarishni va taqsimotni tartibga soladigan yagona xo’jalik plani asosida boshqariladigan markazlashgan xo’jalik kommunasi tarzida tasavvur qiladi. Morelli tabiat va aqlning buyruqlariga muvofiq keladigan jamiyatning uch asosiy qonunini ifodalab bergan:

55. 
    xususiy mulkni bekor qilish;
    
56. 
    "yashash huquqi" va "mehnat qili huquqi";
    
57. 
    barcha fuqarolarning mehnat qilishga majburligi.
    

Morelli qqpol tenglamachilik kommunizmining tipik vaqilidir. U ovqatlanishda mo’htadillik uchun va zeb-ziynatni tahqiqlash uchun jon qo’ydiradi, turmushdagi mayda-chuyda narsalargacha va Hatto eru xotinlik munosabatlarigacha ma’lum chegara qqyishni ko’zda tutadi. Morelli XVIII asr va XIX asrlardagi ko’p utopist sotsialistlarga: Babyof, Kabe, Blanki va b.larga xiyla ta’sir ko’rsatgan.