Мавлонова Р

Бундай гўрууларга: ота-оналар (болалар билан бирга); таълимнинг маълум шаклларидан манфаатдор булган ишбилармон одамлар ва тадбиркорлар; ўз таълимини такомиллаштириҳдан ва ўз билимларини ривожлантиришдан манфаатдор булган хамма одамлар (яъни, мутахассислар ва мутахассис булмаганлар) киритилиши мумкин.
Бу шунингдеқ “куйидан” чикдциган шахсий таълим эхтиёж- ларининг, кдзикдшларининг ваташаббусларининг (холбўқи давлатга кҳарашли таълим тўзилмалари “юкрридан” чиқадиган социал — таълим манфаатлари ва максадларидир) намоён булиш ва ўзини- ўзи руёбга чиқариш сохаси хамдир.
Ижтимоийлаштирилган таълим икки инсон ўртасидаги муомала маданиятини шакллантиради, хаётнинг маъносини ва йуналишларини аникдашга, жамиятда ўз ўрнини топишга, ўз имкониятларини чамалаб кўришга имкон беради. Табиий-илмий таълим инсон билан табиат ўртасидаги муносабатни, унинг табиий ривожланиш тамойиллари ва конуниятларини ўрганади. Технологик таълимда инсон илмий — техника ютўқдари, унинг тамойиллари, методлари, Хозирги замон технологиясини ўзлаштиради. Бу фақат иҳца эмас, балки тўрмушда, комунникация сохасида, маданий хаётда хам керак.
Бу ўқдтиш ва тарбиялаш мақсади, мазмуни, методи ва восита- ларини аникдашда хал кдлувчи роль уйнайди. У ўқдтувчи билан ўқувчи ўртасида таълим жараёнидаги ўзаро муносабатларда ўзгариш ясайди, ўқувчилар фаоллиги ва мустакиллигини ошириш ўзини- ўзи кашф этишининг субъекти булиб қолади.
Таълимни ижтимоийлаштириш, ўқдтиш субъекти — ўқувчига ўз крбилияти ва ички имкониятларини очишга ёрдам беради.
Миллий дастўрнинг ижтимоий мазмуни туфайли таълимда янги кадрият ўз ифодасини топади. Ўқувчининг шахсий кдзикдшлари ва интилишлари биринчи ўринга чикдци, бунда таълим олувчи ўз имкониятларини тула очишга муяссар булади.
Мазкўр, муаммода инсонпарварлик таълими билан ижтимоий­лаштириш ўртасидаги муносабат мухим ахамиятга эга. Бу фақат масаланинг мохиягини белгилаш учун эмас, балки айни вакҳгда таълимда бошланган ижтимоий ўзгаришларни амалга оширишда ва хаётга жорий этиш йуллари ва воситаларини аникдашда хам мухим ахамиятга эга.
Мамлакати мизни н г утган йилларидаги менталитетида ижтимоий таълимни тушуниш мафкўравийлаштирилган тарбиядан, таълимни ижтимоий — сиёсий мацсадлар билан чегаралаб цуйилган тизим, деб тасаввўр килишдан иборат эди. Жамиятдаги ўзгаришлар таълимга Хам, жамиятга хам, уларнинг ўзаро алоқасига қарашларни хам анча


83

кенгайтирди. Таълим ва жамиятларга мулътимаданий тизимлар деб Карал ад иган булди, бу тизимларда жамият индивидцан говори тўриб, унинг ривожланишини белгиламайди, балки тўрли индивидлар биргаликда хаёт кечирадиган, тўрли одамларнинг биргаликдаги Харакатлари амалга ошадиган жонли макон хисобланади.

Ижтимоий педагогик ишлар фаол гоявий-ахлокий имконият­ларга эга булиб, у шахс хулкида пайдо булган салбий элементларга Карши кўрашда мухим омилга айланади. У ижтимоий фикрни шакл­лантириш йули билан жамоада соютом маъиавий -ахлоқи й мухит Хосил ҳиишга таъсир кўрсатади, шпор ижтимоий кадриятларни мустахкамлайди, шахс кадр-кимматини таъминлайди, конунни хўр- мат килишга ўргатади. Бу айниқса бугунги кунда, жамият маънавий янгиланиш жараёнини бошидан кечираётган бир даврда мухим ахамиятга эга.
Ижтимоийлаштириш инсонпарварликнинг мохиятини тушуниб етишга кумаклашади, инсонни тоталитаризм асоратларидан халос этади, ўзлигини англатади. Бу максадга билимсиз эришиб булмаслиги маълумдир. Таълимни ижтимоийлаштириш инсонни бу дунёда борлигини англашга имкон беради. У фаолият усулларини англаш ва самарали излаш, ўзига, бошқаларга, табиатга нисбатан уйгун муносабатда булиш имкониятини беради.
Ижтимоийлаюув жараёнида бола, жамият, ижтимоий муно­сабатлар.
Ижтимоий маком ва ўринлар, ижтимоий ўзни тутиш меъёри ва Коидалари хаквда билимларни билишни талаб этади, шунингдеқ интеграция ва жамиятга киришига ёрдам берадиган тўрли хил малака ва куникмаларни эгаллайди. Агар нормал онадан нормал бола (жисмонан ва психик соелом) тугилса, унда унинг жисмоний, психик ва ижтимоий шаклланиши маълум конунларига кўра содир булади. Бола аввал жисмоний маконни ўзлаштиради, унда йулини топишга ўрганаци: эмаклаш, утириш, юриш, югўриш вахоказо. Аста-секин бола яқин кишиларини: отани, онани, ака-ўқаларини ажратади, ўз исмига эгалигига ўрганади, унга жавоб беришни бошлайди. Болада ижтимоий хуш кўришлар, хис-туйгулар, ижтимоий тажриба шаклланади.
Бола ижтимоий ривожланишда рух хазинасидаги бор нарса — тил ёрдамида бола дилига утади. Тилда халқ тарихи, характври, одатлари, анъаналари сакланиб колади. Тилни ўзлаштириб, бола халк маданияти, ижгимоий тажриба ва ижтимоий анъаналарни хам Ўзлаштиради. Боланинг энг мухим ижтимоий ривожланиши


84




уйинларда содир булади. Уйин пайтида боланинг ижобий иш фаолияти кучаяди, ихтиёрий дикҳати, хотираси такомиллашади. Уйинда болалар ўзлари сезмаган холда жуда куп хдракатларни, машкдарни бажарадилар. Уйинлар ёрдамида болалар тўрли хил ижтимоий роллар билан танишади. Агар болалар жисмоний ва психик камчиликлар билан тугилса, унда ижтимоий тажрибани ўзлаштириш анча мўраккабдир. Агар бундай бола одций оилада тугилса, бу хавда боланинг ижтимоий тикланиши куп холларда бунга тайёр булмаган ота-оналар зиммасига юкланади. Бунда бола болалар уйида тарбияланса боцҳа ran. Бу холда баъзи бир ижтимоий ролларни табиий хол билан ўзлаштириб булмайди: ота-она ака-ўқа бошка кҳариндошлар. Бундай холларда болаларда муайян бир билим ва малакаларини шакллантиришга имкон берадиган, улар ижтимоий тажрибани ўзлаштирилишига ва жамиятда уларнинг интеграциясига ёрдам берадиган махсус методикалар ва технологиялар мавжуд булиши керак. Мактабда ўқдтиш жараёнида бола аввал академик билимларини олади, бироқ шу билан бирга ижтимоий меъёрларини, кўрсатмаларни, қадриятларни, ролларни янада муваффакдятли ўзлаштирилишини таъминлайдиган маълум бир ижтимоий билим, малака ва куникмаларни эгаллайди. Бола ижтимоийлашувига ёрдам берадиган ижтимоий билимларни бериш уларни ижтимоий малака ва куникмаларбилан кўролланиш жараёни ижтимоий уцитиш деб аталади.
Ижтимоий таълим, биринчидан, ўқдш ва ўзини ривожпантиришни тўрли шаклларда (фақат мактаб ёки профессионал таълим шаклида эмас) амалга оширилишини ва одамлар бутун умр буйи мустакдл уқишни давом эттиришларини, иккинчидан, таълим бериш — давлатнинг мутлоқ вазифаси эмас, балки бутун жамият бу хакда гамхўрлик килиши ва фаолият кўрсатишини тан олишга асосланган таълим хисобланади. Шу сабабли хар кдндай жамият ўз муаммо Хамда вазифаларини ўзини-ўзи ташкил этиш ва ўзини ўзи бошкҳриш асосида хал килиш учун тўрли (мўқрбил ва вариантли) таълим тизимларини ташкил этиши мумкин.
Ижтимоийлаштириш инсонпарварликнинг мохиятини тушуниб етишга кумаклашади, инсонни тоталитаризм асоратларидан халос этади, ўзлигини англатади. Таълимни ижтимоийлаштириш инсонни бу дунёда борлигини англашга имкон беради.
Таълим жараёнини ижтимоийлаштириш натижасида ўқувчи инсон мохиятини англайди. Ўз хаёти довомида инсон тугрисида хос ил кдлинган тушунчалар асосида, шахс хакдқий фуцаро булиб етишади.


85




Ижтимоий таълим ижтимоий мослашув моделини ишлаб чикишни такрзо этади:

• 
  ижтимоий таълим ижтимоий-шахсий хаёт тажрибасига асосланган, мунтазам давом этадиган жараён хисобланади;
  
• 
  мавжуд амалдаги х^олатга Доим мослашиш жараёни Хисобланади;
  
• 
  шахслараро алокдларни қамраб олади;
  
• 
  шахснинг шаклланиш жараёнини йуналтиради.