Mamasoli jumaboyev

Oybek
(
1 9 0 5
-
1968
)
0 ‘zbek adabiyotida o ‘ziga xos m ah o ra t m aktabi yaratgan 
u s t o z s a n ’a t k o r O y b e k ijodi k o ‘p q i r r a l i d i r .
U q a t o r
r o m a n l a r i , q is s a la r i, d o s t o n va s h e 'r l a r i b i l a n k a t t a l a r
yozuvchisi sifatida s h u h ra t q o z o n d i. A m m o s a n ’a tk o rn in g
bolalarga atab yozilgan badiiy asarlari h am oz emas. 0 ‘zbek 
b o la la r a d a b iy o tin in g oltin fondiga q o ‘shilgan „ S h a h a r c h a
b o la la ri“ va „ S h o i m i n g bolaligi“ , „ K o ‘c h a d a n k e ta r k a n “ , 
„Bolalikni eslab“ , „ E s im d a q o lganla rida n“ , „X o tira d an izlar“ , 
„Yoshlik xotiralaridan“ s h e ’rlari, „ B o b o m “ , „ Z a fa r va Z a h -
r o “ , „ H a q g o ‘ylar“ dostonlari, „Q onli b a rm o q la r “ , „M iskin 
bolalar" hikoyalari, „B olalik", „A lisherning bolaligi" qissalari 
ayni paytda sevimli yozuvchim iz O ybek ijodining gultojlaridir.
„Shoirning bolaligi" she’ri — taijimayi holga oid asar. U n d a
M usavoyning o ‘qish va yozishga b o ‘lgan ishtiyoqi tasviriga 
e ’tibor berilgan. 0 ‘qishga, m aktabga oshiqishi:
kabi misralarda aks ettiriladi. „ S h o irn in g bolaligi“ ni o ‘qigan 
bugungi kitobxon o n a -d iy o rim iz n i ya n a d a qattiqroq sevadi, 
unga m e h r-m u h a b b a ti oshadi.
S hoirning ijodi da bolalar tarbiyasi, axloq-odobi masalalariga 
b a g ‘ishlangan asarlar h a m a n c h ag in a . M a sa la n , „Bolalikni 
eslab" s h e ’rida bir vaqtlar s h o ‘xlik qilgan, o ta - o n a n in g p a n d - 
nasihatlariga a m al q ilm a g a n , qush la rg a o z o r b e rg a n bola 
obrazini yaratish orqali shoir bolalarni tartib-intizom ga ch a q i- 
radi. Qushlarga o z o r bermaslik, aksincha, ularning yashashlari 
u c h u n shart-sharoit yaratish, uyalar yasab berish suv bilan 
havodek za ru r ekanligi uqtiriladi.
Y u ra g im se v in ish i 
T o s h a r d i h a r d a q iq a , —
122

---

S h e 'r d a tasvirlanishicha, qushlarga nisbatan ,.zolim, qalbi 
t o s h “ b o l a l a r t a r b iy a n a tija s id a o ‘s i b - o lzg a rib , q u s h la rg a
m eh rib o n b o ‘lib qoladilar.
Shoirning „ B o b o m “ dostoni bolalar u c h u n katta sovg‘a 
b o i d i . Bir yuz besh yoshli b o b o n in g o l m i s h d a kechirgan 
kunlari h a m d a bugungi h ayot tasviri d o s to n g a asos qilib 
olingan.
Bobo 0 ‘zbekistonni sam im iy sevadi, ardoqlaydi. S h unday 
tinchlik, baxtli, t o ‘k in-sochin h a yotda yana yuz yil yashashni 
o rzu qiladi. U o ‘z nevara-chevaralariga nasihat qilib, ularni 
yaxshi o ‘qishga, o n a -y u rtim iz n i astoydil sevishga chaqiradi.
„ Z a f a r va Z a h r o “ asari bilan O ybek 50-yillar o ‘zbek 
bolalar dostonchiligi rivojiga m unosib hissa q o ‘shdi. D o sto n
s h o ir n in g P o k isto n g a qilgan sa y o h ati ta a s s u ro tla ri asosida 
m ay d o n g a kelgan. Z afar h a m , Z a h r o h a m , ularning o ta - 
onalari h a m o c h -y u p u n , b ir p a rc h a n o n g a m uhtoj. Lekin 
b o la la r h a r q a n c h a qiy n alib y a s h a m a s in la r, ba rib ir t u s h -
kunlikka tushm aydilar, yaxshi hayot, t o ‘k in -s o c h in tu rm u sh
t o ‘g ‘r is id a x a y o l s u r a d i l a r . H a r ik k a la q a h r a m o n h a m
m e h n a tk a s h , o q k o ‘ngil, o d a m la rg a , bir-birlariga m e h rib o n . 
B u n d a n tashqari, h a r ikkala q a h ra m o n n in g taqdiri h a m bir- 
birlariga o ‘xshash: ayanchli va musibatli.
O r z u -u m id va bunga erishish u c h u n kurashish — yaxshi 
n a rsa . 
D o s t o n d a bu m a s a la yaxshi y o ritilg a n . M a s a l a n , 
Z a h r o n in g otasi k a m b a g ‘a l-qashshoq, a m m o u ilg‘o r fikrli 
inson. Erk, ozodlik u c h u n intiluvchi va b u y o ‘lda qattiq kurash 
olib borishga bel b o g l a g a n odam .
A s a r n in g sujet y o ‘n a lis h id a , k o m p o z i ts i o n q u rilis h id a , 
badiiy-tasviriy vositalarning ishlatilishida shu holat yaqqol 
k o ‘zga tashlanib turadi.
O ybek buyuk o ‘zbek shoiri Alisher N avoiyning bolalik 
y illa r id a n h ik o y a q ilu v c h i „ A l is h e r n in g b o l a l ig i “ (1 9 6 7 ) 
qissasida Hirotdagi tarixiy voqealar, shah zo d a larn in g S h o h ru h
vafotidan keyingi o ‘zaro taxt u c h u n kurashlari va Alisherning 
shu davrdagi bolalik yillari haqida hikoya qiladi. Qissada Alisher 
obrazining takom ili o lsha vaqtdagi tashqi m u h it voqealari va 
ziddiyatlari bilan uzviy a lo q a d a tasvirlanadi.
O ybek Alisherning ilm va adabiyotga b o l g a n m uhabba tini, 
Q u r 'o n n in g m a g ‘zini chaqishga kirishgani, fors, arab tillarini 
o^rganishi, turkiy (o n a tili) baytlam i va g ‘azallam i m a h o ra t
123

---

bilan o ‘qishi, yod bilgan g ‘azallari k u n d a n kun k o ‘payib 
borishi, m aqollar, masallar, ertaklarni sevib m u to la a qilishi 
voqealariga katta o ‘rin beradi.
Alisherning haqiqiy inson b o ‘lib ulg‘ayishida G N yosiddin 
K ichkina, G u lb a d a n b eg im , xizm a tk o r bo b o , to g ‘asi M irsaid- 
ning m a ’naviy t a ’siri j u d a katta b o ‘lgan. O ybek Alisherning 
T u r k is t o n s a h ro la rin i, b u y u k t o g ‘larin i, xalq u r f - o d a tl a r i , 
a n ’a n a la rin i, q o ‘sh iq va k u y larin i, d o s to n va e rta k la rin i, 
,,go‘zal, shirin va rangli" tillarini qattiq sevishi va ardoqlashini 
qissada ishonchli qilib tasvirlay olgan.
Badiiy tildagi va portret yaratishdagi adib m a h o ra ti qissa- 
ning xalqchillik ruhini, gum anistik pafosini t a ’m inlagan.
Y o z u v c h i n in g ,,B o la lik “ qissasi ta r jim a y i h o lig a a l o q a -
d o r b o ‘lib, u n i n g m a r k a z i d a M u s a v o y n i n g s a rg u z a s h tla r i 
y o ta d i. A s a r d a M u s a v o y n in g yetti y o s h g a c h a b o ‘lgan d a v r ­
d agi x a r a k t e r i n in g s h a k lla n is h i q iz iq a rli v o q e a la r a s o s id a
y o ritila d i.
O ybek M usavoyning o ‘qish-izlanishlariga c h u q u r m u h a b - 
bat bilan m u n o sa b a td a b o ‘ladi. U n in g o ‘qishda tirishqoqligini, 
z e h n in in g o ‘tkirligini, q u n t bilan m u to la a qilishini, a rabcha 
so ‘z va iboralarni qoidasini keltirib, yoqimli o h a n g d a talafTuz 
eta bilishini m a h o r a t bilan chizadi.
X ulosa qilib a y tg a n d a , a k a d e m ik s h o ir O y b e k o ‘zbek 
bolalar a dabiyotining shakllanishi va yuksalishiga yuqoridagi 
kabi asarlari bilan katta hissa q o ‘shdi.