Mamasoli jumaboyev

1 Jarroh 
— x iru rg .
138

---

Hamid Olimjon
(
190 9
-
1944
)
H a m i d O l i m j o n
1909- yil 
12- 
d e k a b r d a J i z z a x d a
tu g ‘ilgan. U N a r im o n o v n o m li m a k ta b d a , S a m a r q a n d bilim
y urtida, s o ‘ngra 0 ‘z be kiston davlat pedagogika a k a d em iy a sid a
t a ’lim oladi. N a s h r iy o t va tahririyatlarda m a s ’ul vazifalarda 
x izm a t qiladi.
H. O lim jon 20 yillik ijodiy faoliyati m o baynida ,,K o ‘k la m “ , 
„O lov soc hla r“ , , , 0 ‘lim yovga“ , „ D a r y o kechasi“ , , , 0 ‘lka“ , 
,,Baxt“ , ,,Q o ‘lingga qurol ol!“ , ,,Ish o n c h “ kabi 
talay s h e ’riy 
t o ‘p l a m l a r , „ Z a y n a b va O m o n “ s in g a r i a jo y ib d o s t o n ,
,,M u q a n n a “ kabi d ra m a la r yaratdi.
S hoirning „Oygul va Baxtiyor“ , „ S e m u rg 6 yoki Parizod 
va B u n y o d “ s h e ’riy ertaklari bolalar adabiyotiga q o ‘shilgan 
ulkan hissa b o ‘lib, darsliklardan do im iy o ‘rin olgan.
H a m id O l i m jo n n in g kitoblari rus va q a r d o s h xalqlar 
tillariga h a m taijim a qilinib, sevib o ‘qilm oqda.
Shoiming „Lola“ , „Vatan“ , „Samolyot“ , „Hulkaming she’ri“ 
va ,,Bolalik“ s h e ’rlari bir n e c h a avlod farzandlari tillarida 
jaranglab kelm oqda. U n in g bolalarga b a g 1 ish lab yaratgan b a rc h a
s h e ’rlarida bolaga q a y n o q m u h a b b a ti aks etgan. M a k ta b g a c h a
tarbiya yoshidagi bolalarga bag'ishlangan „ L o la 11 s h e ’ridagi Lola 
m inglab lolalarning biri. Lola h a r bir kunini gul-lolalarga 
b u rk an ib , q u v n a b -q u v n a b o ‘tkazadi:
L o la b o g lc h a g a c h iq ib ,
K e c h g a q a d a r g u l te rd i.
E ta k -e ta k t o ‘p la d i,
H a r k u n g id a n m o 1! te rd i.
S o c h ig a g u l b o g l a d i ,
C h e k k a s ig a ta q d i gul.
Y e lk a la rid a n ta s h la b .

---

G u lg a k o ‘m ild i b u tk u l,
S o ‘n g ra u yga k e ld i-y u ,
B irp a s y o tib d a m o ld i.
K ip rig i y u m ild i- d a ,
G u l k ab i u x la b q o ld i.
H a m id Olim jon Vatan m avzusida q a la m te b ra ta r ekan, 
un in g k o ‘z oldiga qalbi quvo n c h g a t o ‘lgan yosh b o ‘g ‘inlar 
keladi. U V atanim izni kichkintoylarsiz t a s a w u r qilolmaydi. 
,,V atan“ nom li s h e ’rida bolaning o ‘z V ataniga b o ‘lgan cheksiz 
m e h r - u m uh ab b a ti o ‘z aksini topgan:
S h o d lig im k o ‘k k a sig ‘m a s
B itm a s b a x tim b o r m a n im .
M e n i b a x tiy o r q ilg a n
S h u y e n g ilm a s V a ta n im .
H a m id O lim jon xalq o g ‘zaki ijodi asarlari t a ’sirida „Oygul 
bilan Baxtiyor“ (1937), „ S e m u rg 6 yoki Parizod va B u n y o d “ 
(1939) kabi ajoyib dostonlarini yaratdi.
Bolalar qalbini ro m e tadigan, ularni Oygul kabi m ard va 
ja s u r kishilar b o ‘lib kam ol topishga u ndaydigan „Oygul bilan 
Baxtiyor“ ni shoir xalq og ‘zaki ijodi asosida yaratdi. U z o q yillar 
xon xizm atini a d o etgan qullar haqsizlik, adolatsizlikka qarshi 
bosh k o ‘taradilar. K o ‘p q o n t o 6kiladi. Bu adolatli ja n g d a
q o 6zg‘olon k o ‘targan qullar m a g ‘lubiyatga uchraydilar. A m m o
xalqning bu k o 6tarilishi hech q a c h o n s o ‘nm aydi.
Jam bil xoni q o ‘zg6o lo n ch ila r boshlig6i D a rxonni o ‘ldirti- 
radi, shu o n d a u n in g k o ‘zi D a r x o n n in g s o h ib ja m o l qizi 
Oygulga tushadi va unga u y lan m o q c h i b o 6ladi. Oygul hech 
ikkilanm ay xonga rad javobini beradi. D o s to n d a q izning xonga 
b e rg a n jav o b i b a rc h a is y o n c h ila rn in g qalb sadosi sifatida 
yangraydi:
T a q d ir im y o r b o ‘ls a -y u ,
F u rs a t q u la y k e ls a - y u ,
S e n i a g a r o ‘ld irs a m ,
T a n a n g g a x a n ja r u r s a m ,
D u n y o d a e n g b a x tiy o r
O d a m b o ‘la rd im n o m d o r ...
Oygul 
yosh kitobxon k o ‘z o 6ngida xalq him oyachisi, 
xaloskori va q a h ra m o n i sifatida gavdalanadi. Y a na Oygulning
140

---

noyob xislati — insonparvarlikdir. U inson qadrini ulugMaydi, 
insonning tahqirlanishiga, toptalishiga qarshi bosh k o ‘taradi. 
U ndagi o ‘zligini anglash va milliy uyg‘onishni H a m id Olim jon 
m uhit va sharoitdan keltirib chiqaradi.
O ygul a q l- z a k o v a t b ila n ish k o ‘rib, S u s a m b ild e k b ir 
yurtni ob o d o ‘lkaga aylantiradi. Oygul xarakteri ziddiyatlar, 
kurashlar ja ra y o n id a o ‘sib ulg‘ayadi. U ning qalbini c h u lg ‘ab 
olgan c h o ‘g ‘ tinchlik berm aydi. Susambildek g o kzal yurtni barpo 
qilgan b a h o d ir qiz endilikda xon ustiga yurish qiladi. Otasi, 
besabab qirilgan qullar qasdini oladi. T axtga m e h n a tk ash , 
vatanparvar T a rlonni o ‘tqazadi.
Shoir ijobiy q a h ra m o n Oygul xarakterini yuksak m ahorat 
bilan chizadi. U bizning ko ‘z o ‘ngim izda oddiy, k am tarin, 
ja f o k a s h q i z d a n v o q e a la r j a r a y o n id a afso n a v iy q a h r a m o n
darajasiga k o ‘tarila boradi. M asalan, biz uning Jam bil o ‘lkasiga 
qilgan yurishini kuzatib k o ‘raylik:
Y a s h n a b m is o li b ir g u l, 
D a r v o z a la r b o ‘ld i k u l,
Y e r - k o ‘k n i o v o z a si 
H a r t o ‘p q o ‘y g an c h o g ‘id a
T u tib k e tg a n d i O y g u l, 
S a r o y la r q u la b b u tk u l,
J a m b iln in g d a rv o z a s i 
Z o ‘r q o ‘s h in k irib b o rd i,
O c h ilm a d i. S h u n d a ul 
S a v a la b u rib b o rd i.
D a r g ‘a z a b q ilic h s o ld i, 
J a m b iln in g x o n , b e k la ri
D a r h o l q a y ta r ib o ld i: 
Q u y o n b o 1 lib q o c h d ila r .
Q u lf la r s h a r a q - s h a r a q
C h u q u r la r , g 'o r l a r sari
0 ‘y n a b o c h ilib k e td i, 
Q u c h o g ‘in i o c h d ila r.
Bu kuchli, 
yuksak m ah o ra t nam unasidagi tasvir 
Oygul­
ning shashti, g ‘ayrati bilan m os tushadi. N atijada o rzu -u m id i, 
kurashining timsoli, el panohi bir butunligicha kitobxon k o ‘z 
o ‘ngida gavdalanadi.
Oygulni el 
sevadi, ardoqlaydi. V atan va xalq 
oldidagi
xizmatlari uning k o ‘ksini to g ‘ qiladi. Bolalar Oygul obrazi 
m ujassam langan bu d o stonni qayta-qayta o ‘qiydilar. Z o ta n , 
H a m id O lim jon va uning ijodiy c h o ‘qqisi b o l g a n „Oygul bilan 
B axtiyor"ning umrboqiyligi h a m a n a shundadir.
S hoirning ,,Sem urg‘“ dostoni h a m ilhom bilan yozilgan 
asarlaridan biri hisoblanadi. D o s to n d a tasvirlanishicha, xonning 
qizi turm u sh g a
chiqish 
u c h u n shart q o ‘yadi, 
u n in g shartini
o ddiy c h o 'p o n
Bunyod 
bajaradi. Lekin qiz yigitning oddiy
kishilardan ekanligini bilgach, unga turm u sh g a chiqishni o ‘ziga
141

---

m u n o s ib k o ‘rm aydi. B u n y o d n i y o ‘q otish n iy atid a b a h o d ir
yigitni inson d u s h m a n i b o l m i s h yovuz dev bilan olishishga 
yuboradi. Devni yengib qaytsa, t o ‘yga rozi ekanligini aytib, 
ayyorlik qiladi.
Afsonaviy q a h ra m o n Bunyod yaxshilikning ashaddiy d u s h ­
m an i, dahshatli devni y o ‘qotishga o tla n a r e k a n , bu m ushkul 
ishni muvaffaqiyatli a d o etish, zafar bilan qaytish nihoyatda 
xavfli ekanligini j u d a yaxshi his etadi. Lekin uning ruhida elga 
baxt b e rm o q hissi hukm ron:
O d a m la rg a b a x t b e r m o q ,
B a x tlila rg a g u l te r m o q
E ld a n s h io r im b o ‘ld i,
N o m u s v a o r im b o ‘ld i.
B unyod a na shu yuksak ideali u c h u n h a m kuchli va 
yengilmasdir. M a n a shu oliy h im m a t, shu yuksak insonparvarlik 
unga k u c h -q u d ra t, yengilmaslik, q a h ra m o n lik , jasorat, zafar 
b a g ‘ishlaydi. 
B unyod e l-y u rt u c h u n q o ‘liga q ilich olgan, 
mardlik, jasorat kam arini beliga b o g ‘lagan.
B u n y o d n in g d a h s h a tli dev b ila n m a r d o n a v o r olishishi 
ha qqoniy, adolat kuchlari h a m ish a q a b o h a t va zulm at kuchlari 
ustidan m u q a rra r g ‘alaba qozonajagi avj pardalarda kuylanadi. 
E l-y u rtn i yovuz d u s h m a n bosib o lg an d a yigitlar kurashga 
q a n d a y m a to n a t bilan otlansalar, Bunyod h a m dev bilan a na 
shunday jasorat bilan ja n g qiladi. C h u n k i dev q o n x o lr. U 
i n s o n la rg a m u d h is h o f a t l a r ke ltira d i: 
„ U n i k o ‘r g a n h a r
c h a m a n , tez b o ‘lar e k a n x a z o n “ .
D o s to n d a ijobiy q a h ra m o n Bunyodni d im o g ‘dor, o ‘ziga 
ortiqc ha oro bergan, m o l-m u lk k a m ukkasidan ketgan Parizod 
aldashi, riyokorlik k o ‘rsatishi h a q q o n iy tasvirlangan. Xalqda 
„T eng — tengi b ila n “ degan gap bor. Bu gapni shoir Parizod 
tilidan j u d a o ‘rinli va ishonarli qilib bergan. S h o im in g t a ’rifiga 
h e c h q a n d a y izohning hojati y o ‘q:
C h o ‘p o n n i s e v o lm a d im , 
K o ‘n g lim tu g u n d a e d i...
H e c h k o ‘ngil q o ‘y o lm a d im . 
Q a n c h a b o tir b o ‘ls a n g h a m ,
G ‘u r b a tg a q o r g a n im n in g , 
Z o ‘r b a h o d i r b o ‘lsa n g h a m ,
D ev g a y u b o r g a n im n in g
T o ‘s h a g in g x a s d e b b ild im ,
S a b a b i s h u n d a e d i. 
A slin g n i p a s t d e b b ild im .
142

---