Innovatsiya va intergatsiya

b o lsa . 
pedagog lining 
qadrliligiga 
qaramay, 
bu odamga. ishonchsizligi uning 
g ‘oyasiga
o lk a z ila d i. 0"qituvchi ijodining m uam m olarini shaxsiyatning axloqiy 
m unosabatiga qarab m ulohaza qilish m um kin. Qancha o dam dan foydali 
g'oyalarni topsa, shunda uning savobiy kuchiga qaratiigan yoki egoistik 
hislar uni boshqaradi deb. uni javobgar qilib qo'yadi. A gar ijodiy 
aktivlik asossiz va absolut qadriyatlarga e ‘tiborini qaratm asa, 
demak,
bu aktivlik ju d a xavfli. Yosh o'qituvchm ing bilim berish va kasbiy 
faoliyatida ijodiy rivojlanishi uchun ko’p variantli yechim larga oiib 
boruvchi m ashqlarni topmaganlar. M.V .K larining «Chet el pedagogik 
izlanishlarda t a i i m o t n in g pedagogik modellari» m onografiyasida katta 
s in f o'quvchilari bilan darslarni tashkillashtirish asosiga kiritilgan 
quyidagi m asalalar taqdim etiladi:
Ijodiy yaratishlarda ichki krsiqlarni yo'qotish. O ’quvchilar ijodiy 
izlanishga tayyor b o ls a . ularga o'quvchilar va o'qituvchiiar bilan o'zaro 
m unosabatlarda o’zida ishonchni o'rnatishga yordam berish lozim. Ular 
qabul qilinadim i yoki ular ustidan kuhnadiniL xavotirlanishiga y o l
qoA m asligi kerak. Ular xato qilishdan qo'rqmasligi kerak.
Ongsiz ishga e'tibor berish. Agar m uam m o diqqatning markazida 
joy lash m asa ham m iyaning ongsiz qismi uning ustida ishlaydi. 
Ayrim g'oyalar chiqib qolsa, ularni vaqtida eslab qolish kerak ham da 
tu s h u n tir ih joylashtirib qo'yish va foydalanish kerak.
B aholashdan chetda yurish. Bu ham o‘quvchilarning g ‘oyalar 
oqim ini kengaytirish. tnuam m oning ustidan erkin fikrlashiga ko'proq 
vaqt va e t i b o r berishga im koniyat beradi.
O'quvchilarga ijodiy izlanish va yangi t a s a v v u r - b o g ia n is h la rn in g
topilishi uchun metafora va o’xshatishlarni ishlati 1 ishiga imkonlar 
hisobiga kengayadi.

---

O 'r ta va oliy m aktablarda ixtirolar bilan ishlash, obrazli tafakkurga 
chaqirish, obrazlarning yaratilishida va ularni anglashiga yo'nalishida 
spantallikning birlashuvini kiritadi.
Aqliy m ashqlar imkoniyatini berish. B oshqa holatlarda o'rganishi 
uchun o'quvchilarga mashqlar beriladi: sababi - yechim ni topish 
holatida ular o'z larini o'z gacha his etadi va fikrlarini jam lashga 
o'rganadilar.
Tasavvurning faolligini qo'llab-quvvatlash, bu ijodiy fikirlashning 
asosi bo'ladi. Tasavvurni, xayolni o'z joyiga qo'yishdan so'ng h am m a 
gaplar m ulohaza qilinadi.
O 'zlashtirishni rivojlantirish, sezish, o'zlashtirishni kengaytirish va 
to'ldirishlarni kuchaytirish.
Sanab o'tilgan maslahatlar erkin muloqotda, fikr almashuvda, ijodiy 
bahslashuvda, eksperimental ish jarayonida bo'lib o'tishi m um kin. 
M ashg'ulotlarning tashkil etishda asosiy shart - o'quvchilarni ijodga 
shaxsiy kiritish. Shunday ta’lim bilim, idroklarni shaxsiyat sohasini 
shakllantiradi, katta s inf o'quvchilari ochiq, o'zlashtirish va boshqa 
nuqtayi nazarini tushunishi uchun qobiliyatlarni rivojlantiradi.
Misol uchun qobiliyatlar rivojlanishining natijasini ko'rib chiqamiz: 
«Shuni ko'rib o'tish kerakki, hozir nim alarni mulohaza qilsa, ham m asi 
tu sh u n arm ik an ... N im ag a u o'z qarashiga m eni ishontirmoqchi?» 
Menim cha: « M a'lum otlarim yetarli emas: to ia -to 'k is bilib olsam, 
yaxshi bo'ladi... Uni nohaq deb bildiryapm anm i yoki ochiqchasiga 
o'z m unosabatim ni bildiryapm anm i? Bu hoi ishonchliroq va m en o'z 
fikrim ni o'z gartirishim kerak»...
O'q uvchilarda ijodiy fikrlash rivojlanish m etodlarini va m a zm u n im
didaktik izlash bilim va usullarini shakllantirishga olib keldi. Shunday 
tadqiqiy oriyentatsiya o'quv jaravoniga pedagogik vondashuvni o'ziga 
kiritadi, shularda ta ’limning m aqsadi yosh o'qituvchilarda yangi 
tajriba, kasbiy-tadqiqiy faolivatning qurollanishining, rolli va o'xsha- 
tish 
modellashlarini o'zlashtirish 
imkoniyatini yaratadi. 
Bolalar 
tom onidan m az m u n a n m a’lumotlarni o'zlashtirish bilan bog'liq bo'lgan 
aniq shakllarga murojaat qilamiz. Ta'lim m odellarining misollari 
orasida biz m uam m olar tizim i yechim i asosida ijobiy izlanishni 
tashkillashtirishning bahslashuv va didaktik o'yinlarini ajratamiz. 
Sanab o'tilgan modellar orasida biz didaktik va rolli o'quv o'y inlarga
115

---

alohida joy beram iz. Didaktik o'yinlar m etodikasinnig asosiylari 
ularning tizim ida ovrnatilgan. shu yerda to'rt bosqichni ajratsa b o ia d h
Oriyentatsiva - o'rnatiladigan m av zu n in g tasavvuri, o'xshatiiishi va 
uning qoidalar xarakteristikasi. o"yin m ulohazalarining bayonL o'yin 
o'tkazishda uning sahnalashtirilishi. cry in m azm u n in in g detallar isiilab 
chiqarishi katta aham iyatga ega. Sahna — bu o'yiim ing tashkiliy va 
sujetli sxemasi, um um iy reja ekan.
Sahna odatda o'z ichiga shunday bilim larni kiritadi: qiyin holatning 
tasviri, o'yin atributlari; o'yin harakatlarinL o’yin qatnashuvchilarining 
repertuarini ishlab chiqish; o'vin qatnashuvchilari uchun m etodik 
koTsatkichlarni yaratish.