M
Q
V
bu erda: Q – yalpi ichki maxsulot xajmi;
M
- o’rtacha pul qoldig’i.
74
O’rtacha pul qoldig’ini xronologik formula bilan hisoblaymiz:
1
2
1
2
1
2
1
n
M
M
M
M
n
Pul massasining oboroti soni, masalan, bir yil ichida pul massasining necha marta
aylanganligini yoki yangilanishni xarakterlaydi. Oborot sonining oshishi bilan pul
massasining aylanish tezligi ortib boradi. Shunday qilib pul aylanishlari soni pul
aylanishini to’g’ridan-to’g’ri xarakterlovchi ko’rsatkich bo’lib hisoblanadi. Bir oborotga
ketgan vaqt (t) oborot soniga teskari proportsional bo’lib, quyidagi formula bilan
aniqlanadi.
Q
m
:
Д
М
М
Д
Q
M
t
bu erda:
D
– davrdagi kalendar kunlar soni;
t
– bir kunlik maxsulot xajmi.
Bu ko’rsatkichni hisoblash bilan, pul massasining bir marta aylanishiga qancha
vaqt sarflandi degan savolga javob olamiz. Agar bu ko’rstakich oldingi davrga nisbatan
qisqarsa, bu o’sha xajmdagi maxsulotga yoki ishga sarflanadigan pul massasi kamroq
talab qilinadi degan gap.
Bu ikkala ko’rsatkich o’zaro uzviy bog’liq, ya’ni:
V
×
t = D, bu erdan t= D : V; V= D : t
Bu ko’rstakichlarning vaqt bo’yicha o’zgarishini o’rganish muhim axamiyatga ega.
Statistikada bu ish odatda indeks metodi yordamida bajariladi. Agar pul massasining bir
agregati bo’yicha bu ko’rsatkichlar o’rganilsa muammo yo’q, hamma agregatlar bo’yicha
birgalikda o’rganilganda muammo mavjud. Muammo shundan iboratki, pul massasining
umumiy aylanish tezligi har bir pul agregati bo’yicha aylanish tezligining o’zgarishiga va
har bir agregatining umumiy pul massasidagi hissasining o’zgarishiga bog’liq. Demak,
umumiy o’rtacha o’zgarish ikki omilga bog’liq ekan: a) har bir pul agregati bo’yicha
aylanish tezligining o’zgarishi; b) umumiy pul massasida bo’ladigan tarkibiy siljishlar.
Bu omillarning ta’sirini maxsus indekslar yordamida o’lchaymiz.
Ushbu indekslarni ko’rib chiqamiz. Agarda bitta agregat bo’yicha aylanish tezligi
dinamikasini o’rganmoqchi bo’lsak, u paytda individual indekslar hisoblaniladi:
i
v
=V
1
:V
0
; i
t
=t
1
:t
0
Agar, biz pul massasining hamma agregatlari bo’yicha aylanish tezligini
o’zgarishini o’rganmoqchi bo’lsak pul aylanish tezligi umumiy o’zgaruvchan tarkibli
indeksini (bu erda umumiy indekslarni agregat formulasini qo’llab bo’lmaydi, chunki pul
aylanishi tezligi ko’rsatkichi o’rta ko’rsatkichlar sinfiga kiradi) hisoblaymiz (oborot soni
bo’yicha):
0
0
0
1
1
1
0
1
:
:
M
M
V
M
M
V
V
V
J
V
Ko’rinib turibdiki
V
-ni o’zgarishi bevosita: a) har bir agregat bo’yicha aylanish
tezligini (
V
) o’zgarishiga; b) pul massasidagi tarkibiy siljishlarga bog’liq. Birinchi
omilning ta’sirini pul aylanish tezligi o’zgarmas tarkibli indeksini hisoblash bilan
o’lchaymiz.
75
1
0
1
1
1
1
0
1
1
1
:
Do'stlaringiz bilan baham: |