M
V
M
V
M
M
V
M
M
V
J
V
Ikkinchi omilning ta’siri (pul massasida ro’y beradigan tarkibiy siljishlarni)
tarkibiy siljishlar indeksi yordamida o’lchaymiz:
0
0
0
1
1
0
.
:
M
M
V
M
M
V
J
c
Т
Bu uchala indeks o’zaro bog’liq indekslardir:
.
.
C
T
v
v
J
J
J
O’rtacha pul aylanishi tezligiga pul agregatlarning tarkibiy o’zgarishi ta’sirini
o’rganishda ko’p omilli iqtisodiy–matematik modellardan ham foydalanish mumkin.
Masalan, umumiy ko’rinishda:
5
4
4
3
3
2
2
1
1
M
M
M
M
M
M
M
M
M
Q
M
Q
V
,
bu erda:
M
– o’rtacha pul qoldig’i tegishli ravishda.
Bu erdan:
d
M
M
M
Q
M
Q
1
1
1
V
V
еки
Indeks metodidan foydalanib, pul massasining aylanish tezligi mutloq o’zgarishini
hisoblaymiz:
0
1
V
V
V
Bu umumiy o’zgarishi quyidagi faktorlar o’zgarishi hisobidan ekanligini hisoblash
mumkin:
a) M
1
parametr bo’yicha aylanish tezligining o’zgarishi hisobidan:
1
1
0
1
1
)
(
1
d
V
V
V
V
b) umumiy pul massasida M
1
hissasining o’zgarishi hisobidan:
0
0
1
)
(
V
d
d
Vd
Yuqorida keltirilgan ko’rsatkichlarni 3.2-jadval ma’lumotlari asosida hisoblaymiz.
3.2-jadval.
Viloyat bo’yicha quyidagi ma’lumotlar berilgan
Ko’rsatkichlar
O’tgan davr Hisobot davri
Yalpi ichki maxsulot, mlrd. so’m
210
225
Pul massasi, mlrd. so’m
100
120
Shu jumladan naqd pul va depozitlar
60
78
Pul aylanish tezligini (oborotlar sonida) har bir davr uchun alohida-alohida
aniqlaymiz
O’tgan yil uchun:
1.
Jami pul massasi bo’yicha
1
,
2
100
210
0
0
0
M
Q
V
marta
76
2.
Naqd pul va depozitlar bo’yicha
5
,
3
60
210
0
0
0
M
Q
V
marta
Joriy davr uchun:
марта
V
875
,
1
120
225
1
марта
V
884
,
2
78
225
1
1
Olingan natijalardan ko’rinib turibdiki, jami pul massasi bo’yicha ham, naqd pul va
depozitlar bo’yicha ham (M
1
) aylanish tezligi sekinlashgan. Bunga nima sabab degan
savol tug’iladi? Javob berish uchun omillarning umumiy pul massasida M
1
hissasini
hisoblaymiz: d
0
=0,6 (60 : 100); d
1
=0,65 (78 : 120). Endi umumiy o’zgarishni, ya’ni
V
ni
va omillar ta’sirni o’lchaymiz:
-0,225
2,1
-
875
,
1
0
1
V
V
V
a)
0,4
-
0,65
3,5)
-
884
,
2
(
)
(
1
0
1
1
1
d
V
V
V
V
b)
0,175
3,5
0,6)
-
65
,
0
(
)
(
1
0
0
1
V
d
d
V
d
Olingan natijalardan shunday xulosa chiqarish mumkin. Joriy davrda o’tgan davrga
nisbatan pul massasining hajmi agregatlari bo’yicha birgalikda ham, M
1
agregat
bo’yicha ham pul massasining aylanishi (oborotlarda) pasaygan (0,225 va 0,616
punktga tegishli ravishda). Bunga asosiy sabab M
1
agregat bo’yicha pul aylanishini
sekinlashishidir. M
1
parametr bo’yicha bu ko’rsatkich 0,4 punktga pasayib ketgan.
Agarda tarkibiy siljishlar ijobiy ta’sir qilmaganida edi bu ko’rsatkich yanada yuqori
bo’lar edi, ya’ni ikkinchi omil pasayishni 0,175 punktga kamaytirgan.
Oldin ta’kidlanganidek pul massasining aylanish tezligi oborot soni va kunlarda
o’lchanadi. Yuqorida keltirilgan formulalar va echilgan masala (shartli bo’lsada) pul
aylanish tezligining oborotlar (V) soniga bag’ishlandi. Bu ishlar pul aylanish
tezligining kun hisobida aniqlangan ko’rsatkichi bo’yicha ham amalga oshiriladi. Bu
ko’rsatkichlar bir-biriga o’xshash bo’lgani uchun, ikkinchi ko’rsatkichga batafsil
to’xtalmasdan kerakli formulalarni keltirib o’tamiz.
Hamma agregatlar bo’yicha birgalikda aylanish vaqti dinamikasi o’zgaruvchan
tarkibli indeks yordamida o’lchanadi.
0
0
0
1
1
1
0
1
:
:
m
m
t
m
m
t
t
t
J
t
Indekslashtirilayotgan belgini o’zgarish ta’siri o’zgarmas tarkibli indeksni
hisoblash bilan o’lchanadi:
1
0
1
1
1
1
0
1
1
1
:
m
t
m
t
m
m
t
m
m
t
J
t
Tarkibiy siljishlar ta’siri quyidagi indeksni hisoblash bilan o’rganamiz:
0
0
0
1
1
0
:
m
m
t
m
m
t
J
TC
Bu indekslar ham o’zaro bog’liq indekslardir:
.
.
C
Т
t
t
J
J
J
77
Do'stlaringiz bilan baham: |