Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

qozon-tovoq, tog‘-tosh
kabi. 
Jamlik ma’nosi faqat so‘zning semantikasi orqali emas, ko‘plik forma bilan ham ifodalanishi 
mumkin. Bundan tashqari, jamlash uchun miqdor noaniq bo‘lishi shart emas. Noaniq miqdorni jam holda 
tasavvur qilish mumkin bo‘lganidek, aniq miqdorni ham to‘da, bir butun xolda tasavvur etish mumkin. 
Jamlik kategoryasining tub mohiyati miqdorning aniq-noaniqligi, ko‘p-ozligi, qaysi usul bilan 
ifodalanishida emas, balki bir butun, yaxlit holda o‘qilishi tasavvur etilishiga bog‘liqdir. Masalan: shim, 
tarozi, tipidagi otlarning ichki ko‘pligi o‘zbek tilida ifodalanmaydi. Shuning uchun predmetlarning 
nomini bildiruvchi otlar ichki ko‘pligi yo‘q otlardan formal jihatdan farqlanmaydi. Ba’zi tillarda, 
masalan, rus tilida ichki ko‘plikni ifodalovchi forma mavjud (брюки, весы). Shu sababli bunday otlarni 
ba’zi rus tilshunoslari predmetdagi jamlik obyektlariga (fikran jamlanganligi) tufayli “tom ma’noda 

---

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
195 
jamlik otlari” deb ataydi [Виноградова, 1954: 24]. Jamlik kategoryasi konkretlik, abstraktlik, moddiylik 
va ayniqsa birlik va ko‘plik kategoryalari bilan zich bog‘langandir. 
Jamlik mantiqan bir tomondan birlik bo‘lsa, boshqa tomondan ko‘plikdir [Поспелов, 1952: 69-70].
Jamlik otlariga bog‘langan so‘zlarning dam birlik, dam ko‘plik sonda kelishi ham jamlikni ikki tomonga 
bog‘liqligidan darak beradi. A.A.Potebnya “ Jamlik birlik deb o‘qilgan yaxlit ko‘plikdir” deb 
takidlaganda, jamlikni ko‘plik bilan birlikka bo‘lgan xuddi ana shu xususiyatni nazarda tutgan edi 
[Потебня, 1968. том III
]. 
O‘zbek tili va umuman turkiy tillarda jamlik va ko‘plik bir-biriga o‘ta yaqindir. Bu ikki 
kategoryaning bir-biriga zich aloqadorligini ko‘plik formasining jamlik ma’nosida ham ishlatilishi 
ba’zida jamlikni ifodalovchi ko‘plik formasiga sinonim bo‘lib kelishi, jamlik otiga bog‘langan so‘zning 
(odatda kesimning) ba’zida ko‘plik formada ishlatilishi ham isbotlaydi [В.В.Виноградов, 1947: стр. 
166]. 
O‘zbek tilida jamlik kategoryasini bir turdagi yoki leksik maydoni bir xil narsalarning to‘da 
holidaligini, yaxlitligini ongda bir butun, yaxlit holga keltirilganligini ifodalovchi xos kategorya deb 
tariflash mumkin.