1mavzu: “Buxgalteriyada axborot texnologiylari” f

Oylik maoshlarini belgilash. Ish xaki xisobi uchun xujjatlar haqda gapiring?


10 MAVZU: Xodimning ish xakidan, daromad soligi, pensiya fondiga ushlanma, ijro varagi, xodimning arizasi buyicha ushlanmalar. Vaktinchalik mexnatga layokatsizligi buyicha nafaka xisoblash tartibi.
Reja

1. 
   Xodimning ish xakidan, daromad soligi
   
2. 
   Рensiya fondiga ushlanma
   
3. 
   Хodimning arizasi buyicha ushlanmalar
   
4. 
   Vaktinchalik mexnatga layokatsizligi buyicha nafaka xisoblash
   

1 .Mexnatga xak tulash shakllari, tizimlari, fondi va uning tarkibi.
Bozor iktisodiyoti sharoitida mexnatni to’gri normalash uni ilmiy tashkil etishning asosi bulib xisoblanadi. Yaxshi asoslangan normalarsiz korxona faoliyatini ilmiy rejalashtirib bulmaydi, binobarin, normalarni to’gri belgilash korxona jamoasidagi xar bir xodimning shaxsiy manfaatlarini korxonaning manfaati bilan uygunlashtiradi, mexnat unumdorligining usishiga, ish xaki tulovining yaxshilanishiga olib keladi.
Mexnatni normalash – amaldagi vakt normalari, xizmat kursatish normalarini uz ichiga oladi.
Vakt normasi – bu muayyan ishni bajarish uchun zarur bulgan vakt mikdorini belgilaydigan mexnat ulchovidir.
Ishlab chikarish normasi - vakt birligida tayyorlanishi lozim bulgan maxsulot mikdorini donalar, tonnalar, metrlar va xokazolarda xarakterlaydi.
Mexnatga xak tulash uchun tarif tizimidan foydalaniladi. U kuydagilarni uz ichiga oladi: tarif – malaka mahlumotnomasi, tahrif setkalari , tahrif stavkasi.
Tarif tizimi-tarif-malaka mahlumotnomasi, tarif setkasi va tarif stavkasi kabi tushunchalarni uz ichiga oladi. Korxonada bajariladigan ishlarning ishlab chikarish tavsifi tarif-malaka mahlumotnomasida keltiriladi. Ushbu xujjat ishchilar malakasini aniklash va ularga mahlum razryad belgilashda asos bulib xizmat qiladi.
Tarif setkasi-bu razryadlar va ularga tegishli bulgan tarif koeffitsientlari kursatiladigan xujjatdir. Xamma korxonalarda birinchi razryadning tarif koeffitsienti birga teng bulib, razryad ortishi bilan tarif koeffitsienti xam oshib boradi.
Tarif stavkasi - ishchining razryadiga muvofik unga mahlum vakt
birligi davomida tulanadigan xak mikdorini aniklaydi. Odatda tarif stavkasi birinchi razryad uchun belgilanib kolgan razryadlar uchun esa birinchi razryad tarif stavkasini kolgan razryadlar tarif koeffitsientlariga kupaytirish yuli bilan aniklanadi.

Ish xaki tulash	Tarif	Ish xaki tulash	tarif
0	1,000	12	3,581
1	1,450	13	3,808
2	1,595	14	4,038
3	1,755	15	4,271
4	1,930	16	4,508
5	2,115	17	4,748
6	2,308	18	4,991
7	2,510	19	5,238
8	2,716	20	5,488
9	2,926	21	5,741
10	3,140	22	5,998
11	3,358

Bozor iktisodieti sharoitida korxonalar mexnatga xak tulash shakllari , tizimlari , mikdorlarini mustakil belgilaydilar. Ayni vaktda korxonalar mexnatga xak tulashning konunbilan kafolatlangan eng kam mikdorini tamhinlash lozim.
Ish xaki uz tarkibiga kura ikkiga bulinadi:
· Asosiy ish xaki;
· Kushimcha ish xaki;
Xozirgi sharoitda ishchi va xodimlarga tulanadigan ish xaki shakllari xam rang-barangdir. Kuyidagi jadvalda ish xaki tulashning shakllari keltirilgan:
Ish xaki tulash shakllari

Ishbay	Vaktbay
Oddiy ishbay Ishbay-mukofot Ishbay-progressiv Bilvosita ishbay Akkord	Odiy vaktbay Vaktbay-mukofot

Ish haqqidan ushlab qolinadigan va chegiriladigan summalarni buxgalteriya hisobida aks ettirish
Misol-1. Reklama bo’yicha menejerning lavozim maoshi 1 950 000 so’m miqdorida belgilangan. U fevral oyida 15 ish kuni ishlagan.Fevral oyida 20 ish kuni bo’lib, shundan reklama bo’yicha menejer 15 ish kuni ishlagan.
Yechish:
Uning ish haqi miqdorini hisoblashdan avval bir ish kuniga to’g’ri keluvchi ish haqi miqdorini aniqlab olish lozim. 1 950 000 ming so’mlik miqdoridagi maoshda har bir kundagi ish haqi 97 500 so’mni
(1 950 000/20) tashkil qiladi. Shunga ko’ra, menejerning fevral oyi uchu nish haqi 97 500 * 15=1462 500 tashkil qiladi.
Misol-2. Tikuvchi bir oyda 24 smena ishladi. Olti soatlik ish kunining tarif stavkavi – 26 500 so‘m. Bolalar assortimenti buyumlarini tikish bo‘yicha rejani bajarganlik uchun ish haqidan 12 % miqdorida mukofat, ortig‘i bilan bajarishning har bir foizi uchun esa ish haqining g’.7%i to‘lanadi. Tikuvchi tomonidan oy uchun reja 105% ga bajarilgan.
Mazkur oy uchun tikuvchining umumiy ish haqi tarif stavkasi bo‘yicha ish haqining, bolalar kiyimini tikish bo‘yicha rejani bajarganlik uchun mukofatning summasiga teng bo‘ladi.
Yechish
Tikuvchining bir smenasi tarif stavkasi 26 500 so‘m bo‘lganda ishlangan 24 smena uchun ish haqi 636 000 so‘mni (24*26 500) tashkil qiladi.
Rejani bajarganlik uchun mukofat 76 320 so‘mni (636 000*12%) tashkil qiladi.
Tikuvchining oylik rejasi 105% ga bajarildi, shuga ko‘ra unga ortig‘i bilan bajarilgan rejaning 1% i uchun ish g‘aqining g’.7%idan iborat rejani ortig‘i bilan bajarganlik uchun mukofat to‘lanishi lozim. Mukofat 22 26g’ so‘mni (5*0.7*636000/100) tashkil qiladi.
Umumiy ish haqi 734 580 so‘mga (636 000+76 320+22 260) teng.
To‘g‘ridan-to‘g‘ri ishbay shaklida ish g‘aqi o‘rnatilgan ishbay narxlarga muvofiq ravishda haqiqatda bajarilgan ish (tayyorlangan mahsulot) bo‘yicha aniqlanadi.