Vrach nazorati fani bo’yicha o’zlashtiradigan

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1-rasm. Tibbiy tekshiruvning sxemasi 
Tibbiy tekshiruv 
turlari 
 
 
Birlamchi
 
 
 
Bosqichli
 
 
 
Qo
‘
shimcha
 
 
 
Joriy, tezkor 
 
 
 
 
Tibbiy tekshiruvning 
maqsadi 
 
Tibbiy guruhlarni 
aniqlash. Jismoniy 
tarbiya va sport bilan 
shug‘ullanish uchun 
qobiliyatga qarab 
xulosa berish. Maxsus 
tanlov o‘tkazish 
 
 
 
 
Mashg‘ulotlar 
dinamikasi ta’sirini 
aniqlash 
 
 
Jarohat va kasallik 
o‘tkazilgandan keyin, 
musobaqalarda 
qatnashish uchun 
qaytadan qatnashish 
vaqtini aniqlash 
 
 
Organizmni 
zo‘riqishdan keyingi 
o‘zgarishlarini taxlili. 
Ko‘p kunli 
musobaqalarda 
qatnashish 
qobiliyatini baholash 
 
 
Tibbiy 
tekshiruvga 
talablar 
 
 
Kompleksli, shaxsiy yondashuvning dinamik va funktsional yo‘nalishi 
 
 
Tibbiy xulosa 
asosida yotgan 
kriteriylar 
 
 
 
salomatlik 
 
 
 
Funktsional  
holat 
 
 
Jismoniy 
rivojlanish 
 
 
Kriteriylarni 
aniqlash  
usullari 
 
Umumiy va maxsus analiz, 
laborator va klinik 
instrumental tekshiruv 
 
 
 
 
 
Funksional 
probalar, testlar 
 
 
Tashqi ko‘ruv, 
antropometrik 
tekshiruv 
 
 
Kriteriylarni 
baholash 
 
 
Sog‘lom  
Praktik sog‘lom 
tashxis 
 
 
Juda yomon 
Yomon 
O‘rta 
Yaxshi 
A’lo 
 
o‘rta 
o‘rtadan yuqori 
o’rtadan
 past 

---

 
20 
Funktsional holat 
Funktsional  holatni  baholash  asosida  alohida  a’zolar  yoki  organizm 
tizimini  turli  xil  ta’sirlar  natijasida  funktsiyasi  yoki  strukturasini  o’zgarishi 
yotadi. O’zining xarakteriga qarab turli bo’lishi mumkin. 
 
Sport tibbiyotida funktsional probalar tekshirishda qo’llaniladi: 
- yurak-qon tomir tizimi – vestibulyar analizator; 
- yuqori nafas yo’llari – umumiy ish qobiliyatini; 
- vegetativ asab tizimi – organizmni energetik potentsiali. 
Klinik  amaliyotlarda  funktsional  yuklamalar  yashirin  patologiyalarni 
aniqlashda,  shuningdek  reabilitatsion  dasturni  foydaliligini  baholashda 
qo’llaniladi. 
Sportchini  musobaqalarda  faoliyatini    tavsifiga bog’liq  ravishda  yetakchi 
funktsional tizimlar: 
1.  Siklik  ishni  maksimal  quvvatda  bajarilishida  markaziy  asab  tizimi, 
asab-mushak apparati. 
2.  Siklik  ishni  katta va  submaksimal  quvvatda bajarilishida  gomeostazga 
javobgar tizimlar kardiorespirator tizim, MNS, asab-mushak apparati. 
3. Siklik ishni o’rta quvvatda bajarilishi – kardiorespirator tizim, endokrin 
tizim, MNS. 
4. Siklik mashqlarni turli xilda bajarishda – MNS, asab-mushak apparati, 
sensor tizim. 
Sport  va  jismoniy  tarbiya  bilan  shug’ullanuvilar  albatta  tibbiy  ko’rikdan 
o’tishlari shart. Bu tibbiy ko’riklar quyidagilarga bo’linadi: 
Birlamchi tibbiy ko’rik. Sport va jismoniy tarbiya bilan shug’ullanuvchilar 
birinchi  marta  shifokor  huzurida  bo’ladilar.  Bu  tekshirishda  sport  bilan 
shug’ullanish  mumkinmi  yoki  yo’qmi,  shug’ullanish  mumkin  bo’lsa,  saralash 
ishlari olib boriladi, shuningdek sport bilan shug’ullanishga qarshi ko’rsatmalar 
bo’lsa,  jismoniy  tarbiya  bilan  shug’ullanish,  ya’ni  sog’lomlashtiruvchi  yoki 

---

 
21 
shifobaxsh jismoniy tarbiya bilan shug’ullanish vazifalari hal qilinadi. Birlamchi 
tekshiruvda  terapevtdan  tashqari  boshqa  mutaxassislar  –  jarroh,  nevropatolog, 
okulist,  laringolog,  stomatolog,  ginekolog  va  boshqalar  qatnashadilar.  Bundan 
tashqari, laboratoriya va instrumental tekshirish ishlari (EKG, FKG, ExoKG va 
h.k.)  olib  boriladi.  Sport  bilan  shug’ullanish  uchun  tekshiruvdan  o’tayotgan 
shug’ullanuvchiga  “sog’lom”  degan  tashxis  qo’yilishi  va  ko’rikdan  o’tayotgan 
shaxsning morfo-funktsional holatiga qarab sport turi tavsiya etilishi kerak. Agar 
shug’ullanuvchining 
salomatlik 
holatida 
o’zgarishlar 
bo’lsa, 
unga 
sog’lomlashtiruvchi mashqlar tavsiya etiladi. 
Qayta  tibbiy  ko’rik.  Ko’rik  rejali  ravishda  muntazam,  ma’lum  vaqt 
oralig’ida  sportchi  yoki  jismoniy  tarbiya  bilan  shug’ullanuvchining  salomatlik 
holati  qanday  bo’lishidan  qat’iy  nazar  shifokor  tomonidan  belgilanadi  va 
o’tkaziladi. Maqsad organizmga jismoniy mashqlarning ijobiy yoki salbiy ta’siri 
aniqlashdir.  Qayta  tibbiy  tekshirishda  jismoniy  mashqlardan  noratsional 
foydalanish  natijasida  yuzaga  keladigan  organizmdagi  salbiy  o’zgarishlar 
aniqlanadi,  shuningdek  o’zgarishlar  rivojlanishining  oldi  olinadi,  kerakli 
davolash tavsiya etiladi. 
Qo’shimcha  tibbiy  ko’rik.  Rejasiz  olib  boriladi.  Ko’rik  shug’ullanish 
mashg’ulotlarida  kasallik  yoki  boshqa  sabablarga  ko’ra  qatnasha  olmaganida 
o’tkaziladi.  Bu  holatda  murabbiy  va  o’qituvchi  sport  va  jismoniy  tarbiya  bilan 
shug’ullanuvchini  mashg’ulotlarga  qo’yishga  haqqi  yo’qdir. Shuningdek  ko’rik 
musobaqalardan  oldin  tashkil  qilinadi  va  ko’rik  hajmi  shifokor  tomonidan 
belgilanadi. 
Maktab  o’quvchilari,  kollej  va  oliygohlar  talabalari  tibbiy  ko’rikdan 
o’tganlaridan so’ng, jismoniy rivojlanganligi, salomatligi va funktsional holatiga 
qarab tibbiy guruhlarga bo’linadi. 
Asosiy  tibbiy  guruhi.  Unga  jismoniy  rivojlanishi  va  salomatligida 
o’zgarishlar  bo’lmagan,  ichki  a’zolarning  funktsional  holati  yaxshi  bo’lganlar 
yuboriladi.  Ular  o’quv  dasturida  belgilangan  jismoniy  mashqlardan  tashqari, 

---

 
22 
sport  sektsiyalarida  shug’ullanishi  va  musobaqalarda  ishtirok  etishi  mumkin, 
lekin ularning jismoniy tayyorgarligi yetarli bo’lishi kerak. 
Tayyorlov tibbiy guruhi. Salomatligida bir oz o’zgarish bo’lgan, jismoniy 
rivojlanishi va ichki a’zolarning funktsional holati past yoki yetarli bo’lmaganlar 
yuboriladi.  Jismoniy  tayyorgarligi  e’tiborga  olingan  holda  o’quv  darslaridagi 
jismoniy  mashqlar  asta-sekinlik  bilan  o’zlashtiriladi  va  me’yorlar  topshiriladi. 
Ular  sport  sektsiyalarida  qatnasha  olmaydilar.  Bajarayotgan  jismoniy  mashqlar 
ta’siri  salomatligining,  jismoniy  rivojlanishining  va  funktsional  holatining 
yaxshilanishi bilan ular asosiy guruhga o’tkaziladilar. 
Maxsus  tibbiy  guruhi.  Salomatligida  va  jismoniy  rivojlanishida  katta, 
turg’un  o’zgarishlar  bo’lgan  shaxslar  yuboriladi.  Jismoniy  mashqlarning 
bajarilishi  bu  guruh  qatnashchilari  bilan  maxsus  dastur  asosida,  organizmga 
ta’sirini  yoki  undadagi  o’zgarishlarni  hisobga  olgan  holda  olib  boriladi.  Bu 
mashg’ulotlar  shifokor  nazorati  ostida  o’tkaziladi.  Zarur  bo’lgan  holatlarda 
shug’ullanuvchilar shifobaxsh jismoniy tarbiya mashg’ulotlariga yuboriladilar.