16
Napoleon Strasburg orqali Asterlis yurishidan qaytgandan so‘ng (1805
yilning oxiri) Elzas yahudiylari ustidan keltirilgan shikoyatlarni eshitdi, yaʼni
yahudiylar yashayotgan qishloq aholisi og‘ir asoratlarga tushirilganini ko‘rdi.
Strasburgdagi xristian aholisi yahudiylarning 1791 yildagi emansipatsiya aktini
to‘xtatishni va hattoki yahudiylar ilgari shaharning chetlarida ham turar joy
huquqlariga ega bo‘lmaganliklarini bildirishgan edi.
Strasburg va Elzas
antisemistlari Napoleondan yahudiylarning inqilob yillaridagi holatlari qayta
tiklaganini kutgan edilar. Napoleon Parijga asabiylashgan holda qaytib
yahudiylarga qarshi qattiq choralar ko‘rishga harakat qiladi va Davlat Kengashiga
masalani darhol muhokama qilishni buyuradi. Maʼruzachi etib konservativ davlat
arbobi graf Mole tayinlangan. Mole o‘zining Davlat Kengashidagi qilgan
maʼruzasida yahudiylarni maxsus qonunlarga bo‘ysunishi lozimligini,
ayniqsa
savdo faoliyatini taqiqlagan. Bu esa liberal kayfiyatdagi aʼzolarning noroziligini
keltirib chiqargan. Imperator raisligida 1806 yil 30 apreldagi navbagdagi majlisda
kiritilgan masalaga kengashning liberal aʼzosi bo‘lgan Benyo yahudiylarning
huquqlari chegaralanishiga qarshi otashin nutqlar bilan chiqqan. Bu notiqning
so‘zlariga ko‘pchilik qo‘shilgan. Napoleon qadimgi Elzasning ikkita
departamentini egallagan yahudiylarning yomon ko‘rardi. Yahudiylarning millat
emas, balki millatdagi millat deb qarash lozimligini taʼkidlagan.
Ularni
protestant yoki katoliklar bilan birga qo‘yish mumkin emas, ularga fuqarolik
huquqlarini emas, balki siyosiy huquqlarning maʼlum bir qismigina berilishi
mumkinligi nazarda tutilgan. Ularga fuqarolik huquqlarini berishning inkor
etilishi ularning majburiy tarzda hech qanday fuqarolikka ega emasliklari bilan
niqoblandi. Ularga belgilangan va qaysidir
mezonlar orqali cheklangan
huquqlarnigina berish kerakligi uqtirildi. Napoleon Davlat Kengashining
keyingi majlisida maʼruzachining takliflarini qatʼiyan man etib,
mamlakatdan savdogar va sudxo‘r yahudiylarni taʼqib qilib, tribunal sudlarga
berish lozimligini taʼkidlagan.
17
1806 yil 30-maydagi imperator dekreti ikki qismdan iborat edi. Bir
tomondan quyi va yuqori Reyn hamda boshqa nemis provinsiyalarida yahudiy
kreditorlariga nisbatan dehqonlarning daʼvo talablari buyicha sud qarorlarini bir
yilga to‘xtatib turish bo‘lsa, ikkinchi qismida 1806 yil 15
iyulda Parijda yahudiy
diniga sig‘inuvchi va Fransuz hududida yashovchi yahudiy shaxslarni chaqirish,
yaʼni yuz kishidan kam bo‘lmagan yahudiy jamoasidan diniy va dunyoviy
vakillarning prefektlarda saylanishi nazarda tutildi. Yahudiy xalq vakillarini
chaqirish rejasi xo‘rlaydigan repressiya bilan bog‘liq edi. Yahudiylar ustidan
tergov o‘tkazilishi fuqarolikka ega bo‘lish uchun imtihon bo‘lishi, Fransiyadagi
mazkur dekret undan tashqaridagi yahudiy aholisiga
bayramona tarzda namoyon
bo‘lgan. Yahudiylar parlamentini chaqirish ulkan yutuq va yahudiy xalqi uchun
yangi asrning boshlanishidek edi. Bir haftada hukumat doirasida yahudiylar
masalasi muhokama qilindi. Katolik reaksiyasi bosh ko‘tardi va mashhur
g‘oyashunos Bonald yahudiylarning emansipatsiya prinsipiga qarshi chiqdi.
Bonald: «Yahudiylar xristian davlatida xristian dinini qabul qilsa, o‘shanda
huquqlarga ega bo‘ladi» deb bayon qilgan. Bu shiorga qarshi cherkov
yahudiylarning himoyachisi Rodriges “XIX asrda
ozod va buyuk Fransiyada
targ‘ib qilinayotgan moddalar yahudiylarning fuqarolik va siyosiy huquqlarini
tortib olishga yo‘naltirilgan” deb o‘z noroziligini bildiradi. Bonald imperatorning
kayfiyatini bilgan holda Kengashning qaroriga taʼsir o‘tkazishga harakat qiladi.
Mole o‘zining maʼruzasini Davlat Kengashida o‘qigandan so‘ng, hatto imperator
bu reaksion guruhning g‘oyalari bilan cho‘lg‘anib qoladi.
XVIII-XIX asr Yevropa yahudiylarining huquqiy holatida qattiq burilish
davri bo‘ldi, ayniqsa, yahudiylar orasida izolyatsiyadan tezroq chiqishga harakat
qilindi. Yahudiylar uchun Yevropa xalqlarining hayoti
timsol sifatida qabul
qilinishi kerak edi. Emansipatsiyani “xoskolo”, uning tarafdorlari esa “moskilim”
deyilganligi taʼkidlanadi.
Angliyada esa XVIII asrda yahudiylar taʼqib qilingan. Bu yerda siyosiy
huquqlarga ega bo‘lish sekinlik bilan davom etmoqda edi. Angliyada 1753 yilda
18
parlament yangi qonun qabul qildi. Unda yahudiylarga Angliyada naturalizatsiyaga
va fuqarolikka ega bo‘lishga ruxsat berildi. Bu esa juda kuchli norozilikni keltirib
chiqardi hamda parlament yangi Bill orqali qabul qilingan qonunni bekor qildi.
Keyinchalik Fransuz revolyutsiyasi bilan yahudiylarning teng huquqlarga ega
bo‘lish umidlarini keltirib chiqardi. 1789 yil yahudiylarga teng huquqlilik berish
haqidagi qaror bitta ovoz yetishmaganligi sababli qabul qilinmadi. Oradan ikki yil
o‘tib, 1791 yil 27 sentyabrda yahudiylarga teng xuquqlilikni berish haqidagi dekret
eʼlon qilindi. Shundan kelib chiqib, Germaniyada ham
Prussiya yahudiylarining
emansipatsiyasi haqidagi qonun 1812 yilda qabul qilindi.
Yuqoridagi keltirib o‘tilgan qisqacha tarixiy-nasriy lavhalardan shuni bilib
olish mumkinki, emansipatsiya atamasining kirib kelishiga yahudiylarning o‘z
huquqlarini talab qilishi sabab bo‘lgan. Yaʼni, bu atamadan tabaqalararo insoniy
huquqlarni tenglashtirish uchun vosita sifatida foydalanilgan
8
.
Do'stlaringiz bilan baham: 
