Volume ǀ issue ǀ

ǀ
ISSUE 4 
ǀ
2022
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
  
 
23 
UZBEKISTAN |
www.caajsr.uz
 
 
Ишлаб чиқариш самараларига мисол тариқасида мулкдорнинг саёҳатлар 
вақтида шахсий қулайликни ошириш учун самолёт сотиб олиш тўғрисидаги 
қарорини келтириш мумкин. Бунда ушбу активда компаниянинг операцион 
фаолиятида кенг фойдаланиш мумкин. Мулкдор сотиб олган самолёт фақат 
бизнес юритиш мақсадида зарур бўлган самолётдан қиммат ва шинам бўлиши 
мумкин. Харажатларни ишлаб чиқариш нуқтаи назаридан зарур бўлган 
харажатларга ва мулкдорнинг шахсий манфаатини қондириш учун қилинган 
харажатларга бўлиш ҳамда пул бўлмаган имтиёзларга харажатлардан 
компаниянинг хўжалик фаолиятига соф самарани аниқлаш юқорида ишлаб 
чиқариш самаралари деб номланган жиҳатларни белгилаб беради.
Акциядорлик капиталининг бир қисмини ташқи инвесторга сотиш 
компаниянинг эски ва янги акциядорлари манфаатларининг ўхшаш эмаслиги 
туфайли агентлик харажатлари пайдо бўлишига олиб келади. Бунга сабаб шуки, 
янги шароитда хусусий мулкдор
-
менежер пул бўлмаган имтиёзлар ва устунликлар 
учун харажатларнинг фақат бир қисминигина бўлади ва шу билан бирга 
кўрсатиладиган хизматлардан ягона бенефициар бўлиб қолади. Фараз қилайлик, 
хусусий
мулкдор
-
менежернинг ихтиёрида қоладиган хилдаги акциялар сотилди, 
демак, улар ўзларининг янги эгасига (айниқса фойдани тақсимлашда) эквивалент 
ҳуқуқларни таъминлайди. Агар менежер акцияларнинг фақатгина 80 фоизига 
эгалик қилса, у ўзининг пул бўлмаган имтиёзларини сарфланган бир сўмнинг энг 
юқори фойдалилиги мулкдор
-
менежер учун 80 тийиннинг харид қобилияти 
атамаларида ифодаланган энг юқори фойдасига (бир сўмга эмас!) тенг бўлгунича 
фирма ҳисобидан молиялаш юзасидан қарорлар қабул қилишга мойил бўлади.
Мулкнинг менежер ихтиёрида қоладиган улуши псайиб боргани сайин 
унинг корпоратив ресурсларни ўзининг пул бўлмаган бонусларини молиялашга 
сарфлашга бўлган мотивацияси ортиб боради.
Бу турдаги фаолият бошқа акциядорлар томонидан менежернинг 
фаолиятини кузатиш тизимини жорий этиш орқали чекланиши мумкин. Бунда 
дастлабки акциядор
-
менежер агентлик харажатларига дуч келади, чунки фонд 
бозорининг ишлаши механизми шундайки, агентлик харажатлари акциялар 
нархини шакллантириш жараёнида ҳисобга олинади. Миноритар акциядорлар 
компания акциялари учун тўлашга тайёр бўлган нархга юқорида кўрсатилган 
барча учта таркибий қисм: агентни кузатиш харажатлари, агент ва принципалнинг 
манфаатларини яқинлаштириш харажатлари ҳамда қолдиқ йўқотишлар бўйича 
агентлик харажатларининг кутилаётган миқдорига асосланган дисконт 
қўлланилади.

---

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL 
OF SCIENTIFIC RESEARCH 
ISSN: 2181-2489 
VOLUME 2