Volume ǀ issue ǀ

ǀ
ISSUE 4 
ǀ
2022
Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=4.63) 
Passport: 
http://sjifactor.com/passport.php?id=22230
  
 
18 
UZBEKISTAN |
www.caajsr.uz
 
 
мўраламоқда».
Айрим 
ислоҳчилар 
иқтисодий 
субъектлар 
хатти
-
ҳаракатининг 
фойдалилигини кўпайтириш фундаментал принципларини инкор этмоқда, бу соф 
институционал ёндашувга хосдир. Мазкур иш доирасида эътибор улар доирасида 
истеъмолчиларнинг фойдалиликни кўпайтирувчи хатти
-
ҳаракати омили сақланиб 
қоладиган моделларга қаратилади.
Мулк ҳуқуқлари
 
 
Маълумки, фирманинг институционал назариясини тадқиқ этишга бўлган 
қизиқишнинг
авжга чиқишига Рональд Коузнинг ишлари туртки берди. А.Алчиан, 
Г.Демсец ва бошқа йирик институционалист тадқиқотчиларнинг ишлари билан у 
янада кучайди. Тадқиқотчилар эътиборни мулк ҳуқуқлари муаммоларига 
қаратишган бўлишса
-
да, улар эришган натижалар янада кенгроқ татбиқ 
этилмоқда.
Фирманинг ички муносабатлари нуқтаи назаридан шахсий мулк 
ҳуқуқларини
таснифлаш фойда ва харажатлар қандай қилиб жалб этилган 
иқтисодий агентлар ўртасида тақсимланишини белгилаб беради. Мулк 
ҳуқуқларини таснифлаш одатда шартномалар билан белгиланганлиги боис 
ташкилотдаги хатти
-
ҳаракат, шу жумладан менежерлар хатти
-
ҳаракати 
шартноманинг табиатига боғлиқ
бўлади. Айниқса, компания мулкдори ва 
менежери ўртасидаги шартнома билан тартибга солинадиган мулк ҳуқуқларини 
амалга оширишнинг хатти
-
ҳаракат жиҳатлари ўта муҳим ҳисобланади.
Неоклассиклар талқинида фирма назариясининг камчиликлари билан 
боғлиқ муаммолар
фаол тадқиқотларни қамраб олган агентлик муносабатлари 
назарияси доирасида ҳал этилади. Агентлик муносабатлари назарияси мулк 
ҳуқуқлари назариясидан мустақил равишда ишлаб чиқилади. Бундан ташқари, 
ушбу икки назарияда қўлланиладиган ёндашувлар кўп жиҳатдан бир
-
бирини 
тўлдиради.
[1] 
Агентлик муносабатларини шундай шартнома сифатида таърифлаш 
мумкинки, унинг доирасида бир ёки ундан кўп субъект (принципал) иккинчи 
томонни (агентни) принципал номидан муайян фаолиятни амалга ошириш учун 
жалб қилади, бу қарорлар қабул
қилиш бўйича бир қатор ваколатларнинг агентга 
ўтказилишини назарда тутади. Агар иккала томон ҳам ўзининг фойдалилигини 
кўпайтирса, у ҳолда агент ҳамма вақт ҳам принципалнинг манфаатларини тўлиқ 
ҳисобга олган ҳолда ҳаракат қилмайди, деб тахмин қилиш мантиқан тўғри бўлади. 
Принципал, ўз навбатида, шу тариқа юзага келган зарарни агентни мотивациялаш 
механизмларини яратиш йўли билан камайтириши мумкин, бунда у агентнинг 
шартнома шартларини бузганлик учун жавобгарлигини назарда тутади ва унинг 

---

CENTRAL ASIAN ACADEMIC JOURNAL 
OF SCIENTIFIC RESEARCH 
ISSN: 2181-2489 
VOLUME 2