Vitaminlar va ularninig organizimdagi ro'li reja: Vitaminlar haqida umumiy tushuncha. Vitaminlarning tasnifi

VITAMINLAR VA ULARNINIG ORGANIZIMDAGI RO'LI

Reja:

1. Vitaminlar haqida umumiy tushuncha.

2. Vitaminlarning tasnifi.

3. Suvda eriydigan vitaminlar metabolizmi va biologik funktsiyalari.

4. Yog’da eriydigan vitaminlar metabolizmi va biologik funktsiyalari.

1. Vitaminlar haqida umumiy tushuncha. Bundan 100 yil oldin organizmning normal hayot kechirishi uchun oqsil, uglevod va yog`lar, mineral moddalar va suvning qabul qilinishini yetarli deb hisoblaganlar. Lekin amaliyot va tajribalarning ko`rsatishicha, organizmning normal rivojlanishi va o`sishi uchun bu moddalarning o`zi yetarli emas ekan. Yapon shifokori K.Takaki go`sh, sut va yangi sabzavotlarda “beri-beri” kasalligini oldini oladigan modda bor, degan xulosaga kelgan.

Vitaminlar haqidagi ta’limotning rivojlanishi N.Lunin nomi bilan ham bog`liqdir. Olim ovqat tarkibida oqsil, uglevod, yog`, tuz va suvdan tashqari hayot uchun zarur bo`lgan almashtirib bo`lmaydigan qandaydir noma’lum modda bor, degan xulosaga kelgan. K.Funk birinchi bo`lib kristall holda ajratib olingan “beri-beri” kasalligi rivojlanishining oldini olgan organik moddani topgan va o`z tarkibida aminoguruhlarni saqlagani uchun bu noma’lum moddalarni “Vitaminlar” deb atashni taklif etgan (lat. vita – hayot deganidir).

Vitaminlar shartli ravishda viatminlar va vitaminsimon moddalarga bo`linadi. Vitaminsimon moddalar biologik xossalari bilan viatminlarga o`xshaydi, lekin odatda ko`p miqdorda talab etiladi.

Odam orgaizmida ovqat va ichak bakteriyalari vitaminlar manbai hisoblanadi. Ichak bakteriyalari ko`p vitaminlarni o`zlari sintezlaydilar va vitaminlarning organizmga tushishida muhim manba hisoblanadi. Viatminlar kofermentlarning hosil bo`lishida ishtirok etadi, ularsiz fermentlar o`z funktsiyalarini yoki biokimyoviy jarayonlarning boshqarilishini me’yorda bajara olmaydi.

2. Vitaminlarning tasnifi. Vitaminlar eruvchanligiga qarab yog`da va suvda eriydigan vitaminlar tafovut etiladi.

I. Suvda eruvchan vitaminlar:

1. B₁ vitamini – tiamin, antinavrit.

   
   

2. B₂ viatmini – riboflavin, o`sish vitamini .

   
   

3. B₆ vitamini – piridoksin, antidermatin, adermin.

   
   

4. B₁₂ vitamini – kobalamin, antianemik.

   
   

5. PP vitamini – niatsin, nikotinamid, antipellagrik.

   
   

6. B_c vitamini – folat kislota, antianemik.

   
   

7. B₃ vitamini – pantotenat kislota, antidermatit.

   
   

8. H vitamini – biotin, antiseborrit, bakteriyalar va achitqi o`sish omili.

   
   

9. C vitamini – askorbin kislota, kapillyarlarni mustahkamlovchi.

   
   

II. Yog`da eruvchan vitaminlar:

1. A vitamini – retinol, antikseroftalmik.

   
   

2. D vitamini – kaltsiferol, antiraxitik.

   
   

3. E vitamini – tokoferollar, antisteril, ko`payish vitamini.

   
   

4. K vitamini, naftaxinon, antigemorragik.

   
   

Organizmda ma’lum miqdorda sintezlanadigan vitaminlarga o`xshab ta’sir etadigan turli kimyoviy moddalar guruhi mavjud bu moddalar vitaminsimon moddalar deyiladi. Ularga xolin, lipoat kislota, B₁₅ vitamini (pangamat kislota), orotat kislota, inozit, ubixinon, paraaminobenzoat kislota va boshqalar kiradi.

Vitaminning qisman yetishmasligi gipovitaminoz, mutloq tanqisligi avitaminoz deb ataladi. Bitta vitaminning yetishmasligi monogipovitaminoz, bir nechtasining yetishmasligi esa – poligipovitaminoz deb ataladi. To`qimalarda vitaminlarning ortiqcha to`planishi gipervitaminoz deb ataladi.