Virusologiya fanining predmeti, o‘rganish ob’ektlari

70. Viruschiqishigata’siretuvchieffektivomillar.
71.Kaposhi sarkoma virusiga bog‘liq saraton

Kaposhi sarkomasi (KS) ning bir turi saraton ichida massa hosil qilishi mumkin teri, limfa tugunlariyoki boshqa organlar.[4] Terining shikastlanishi odatda siyohrang rangli.[4] Ular yakka holda, cheklangan hududda yoki keng tarqalgan bo'lishi mumkin.[8] U asta-sekin yoki tezda yomonlashishi mumkin.[6] Lezyonlar tekis yoki ko'tarilgan bo'lishi mumkin.[6] Inson gerpesvirusi 8 (HHV8) ta'sirlanganlarning zararlanishida uchraydi.[4] Xavf omillariga quyidagilar kiradi immunitetning yomonligi, yoki kasallik yoki o'ziga xos dorilar natijasida va surunkali limfedema.[4][6]

To'rt kichik tip tavsiflanadi: klassik, endemik, immunosupressiya terapiyasi va epidemiya.[4] Klassik KS keksa erkaklarga ta'sir qiladi, sekin o'sadi va oyoqlarga ta'sir qiladi.[4] Endemik KS Afrikada yoshi kattaroq erkaklarda uchraydi va ko'proq tajovuzkor bo'lishi mumkin.[4] Immunosupressiya terapiyasiga bog'liq KS odatda quyidagi odamlarda uchraydi organ transplantatsiyasi va asosan teriga ta'sir qiladi.[4] Epidemik KS odamlarda uchraydi OITS va tananing ko'p qismlari ta'sir qilishi mumkin.[4] Tashxis qo'yilgan to'qima biopsiyasi kasallik darajasi aniqlanishi mumkin tibbiy tasvir.[4][6]
Davolash sub-turga asoslangan bo'lib, bu holat mahalliy yoki keng tarqalgan bo'lib, odamning immunitet funktsiyasiga bog'liq.[6] Mahalliylashtirilgan teri lezyonlarini jarrohlik yo'li bilan davolash, in'ektsiya yo'li bilan davolash mumkin kimyoviy terapiya lezyon ichiga yoki radiatsiya terapiyasi.[6] Keng tarqalgan kasallikni kimyoviy davolash yoki davolash mumkin biologik terapiya.[6][4] OIV / OITS bilan kasallanganlarda yuqori faol antiretrovirus terapiyasi (HAART) KSni oldini oladi va ko'pincha davolaydi.[9] Ba'zi hollarda kimyoviy terapiya qo'shilishi talab qilinishi mumkin.[9] Keng tarqalgan kasallik bilan o'lim yuz berishi mumkin.[6]
Ushbu holat OIV / OITS bilan kasallangan va 2017 yilga kelib organ transplantatsiyasidan keyingi odamlarda nisbatan keng tarqalgan.[6][9] OITSga chalingan odamlarning 35% dan ortig'i zararlanishi mumkin.[10] Bu birinchi tomonidan tasvirlangan Morits Kaposi 1872 yilda.[8][11] Ulardan biri sifatida kengroq tanilgan OITSni aniqlaydigan kasalliklar 1980-yillarda.[8] Ushbu saraton bilan bog'liq virus 1994 yilda topilgan.[8][12].

72...Virus yuqumliligiga ta’sir etuvchi omillar

.Viruslar (lot. virus — zahar) — faqatgina tirik hujayralarda koʻpayib, oʻsimlik, hayvon va odamda yuqumli kasallik qoʻzgʻatuvchi mikroorganizmlar. Oʻtmishda "V." termini har xil kasallik qoʻzgʻatuvchilarga, ayniqsa nomaʼlum agentlarga nisbatan qoʻllanilgan. Fransuz olimi L. Paster bir qancha kasalliklarning kelib chiqishida bakteriyalarning rolini isbotlab berganidan soʻng V. tushunchasi "mikrob" soʻzining sinonimi sifatida qoʻllanila boshlandi. Kasallik qoʻzgʻatuvchi bu ikki guruh agentlari, yaʼni bakteriyalar bilan V. oʻrtasidagi muhim farq rus olimi D. I. Ivanovskiy (1892) va keyinchalik boshqalar tamaki mozaikasi hamda juft tuyoqli hayvonlarning oqsil kasali qoʻzgʻatuvchilari bakterial suzgʻich (filtr)dan oʻtishini isbotlagach, aniqlandi.

V. tabiatda keng tarqalgan, odam, hayvonlar va oʻsimliklarda har xil ogʻir kasalliklarni paydo qiladi. Ular maxsus tarqatuvchi yoki mexanik yoʻl bilan tarqaladi. Koʻpchilik V. yillab tiriklik xususiyatini yoʻqotmaydi, qulay sharoitga (tirik hujayraga) tushib qolishi bilan kasallik qoʻzgʻata boshlaydi. Ayrim V. (mas., gripp V.) tashqi muhitda oʻz xususiyatini yoʻqotadi. V. qoʻzgʻatadigan kasallikning paydo boʻlishiga koʻpincha faqat bitta virus zarrasi sabab boʻlishi mumkin. Mas., bitta poliomiyelit virusi zarrasi (molekulasi)dan bir necha soatda milliardlab V. vujudga keladi. V.ning koʻpayishi sitoplazmadagi aminokislotalar bilan bogʻliq. Millionlab V. molekulalari yigʻindisi mikroskop ostida kristallar yoki X-tanachalar shaklida koʻrinadi. Kasallik holatini qoʻzgʻatish xususiyati, kasallik qoʻzgʻovchi boshqa agentlarga nisbatan juda kichikligi va odatdagi sunʼiy ozuqali muhitda rivojlanmasligi V.ning oʻziga xos xususiyatidir. Faqat baʼzi bakteriofaglar bundan mustasno, ularni lab. sharoitida koʻpaytirish mumkinligi isbotlangan

V. organizmga har xil yoʻllar bilan kiradi, mas., V. oʻsimlik hujayralariga chetdan faqat ular shikastlanganida kirishi mumkin. Gripp V. va b.da hujayra qobigʻini buzish xususiyatiga ega boʻlgan fermentlari bor. V. organizmga kirgach, infeksiyanint latent yoki yashirin davri boshlanadi. Koʻpgina V. hujayralarda toʻplanib, hujayra ichida oʻziga xos tarkibiy qismlar hosil qiladi (qarang Virusli granullyoz). V. bilan zararlangan oʻsimliklar, odatda, butun hayoti davomida infeksiya oʻchogʻi boʻlib qoladi. V. ekologik, biologikva b. omillar taʼsirida vujudga keladigan kuchli oʻzgaruvchanlikka ega. V. tabiatda keng tarqalgan boʻlib, ular juda koʻp xoʻjayinga ega. Asosan, soʻruvchi hasharotlar, kanalar va nematodalar bilan tarqaladi. Baʼzi V. urugʻlar orqali tarqaladi va deyarli barcha V. kasal oʻsimlik jinssiz koʻpaytirilganda avlodga oʻtadi. V.ning patologik taʼsiri xilma-xil boʻlib, asosan, ularning koʻpayishidan xoʻjayin organizmida yuz beradigan oqsil va nuklein almashinuvining buzilishi bilan belgilanadi (qarang Virusli kasalliklar). V.ni virusologiya fani oʻrganadi.

73...Virionni inaktivatsiya qilish yo‘llari.

Viruslarni harorat ta’sirida faolligini yoqotish (HTFY) nuqtasini aniqlash uchun masalan, tamaki mozaikasi virusining (TMV) tomatdagi shtammini harorat tasirida faolligini yoqotishi nuqtasini aniqlash uchun tomatning kasallantirilgan barglari (50 - 60 g) 0,1 M fosfat buferi bilan havonchada yaxshilab maydalanadi (virusli material va fosfat buferining nisbati - 1:1), songra 4 qavat dokadan otkaziladi. Dokadan otkazilgan suyuklikni 10 daqiqa davomida minutiga 6000 marta aylanish tezligidagi sentrifugalanadi. Chokma usti suyuqligini yupqa devorli shisha probirkalarga (12 dona) 5 ml dan qilib quyiladi. Birinchi probirkadagi virusli osimlik shirasi nazorat variant qilib olinadi va qizdirilmaydi. Qolgan ikkita probirkadagi virusli namunalar har xil haroratda (50, 55, 60, 65, 70, 75,80, 85, 90, 95, 100°С) suv hammomida 10 daqiqa davomida qizdiriladi, probirkadagi virusli o‘simlik shirasi termometr bilan bir xil chuqurlikda suv hammomiga joylashtiriladi. Termometr 50°Cni ko‘rsatishi bilan suv hammomidagi issiqlik 10 minut davomida 50°Cda saqlanadi. So‘ngra u suv hammomidan olinib vodoprovod tagida sovitiladi. Sovitilgan virusli osimlik shirasini Nicotina glutinosa aniqlagich osimligining korund bilan changlatilgan bargini ong tomoniga pipetka yordamida 4-5 tomchisi tomiziladi. Songra sterillangan shisha tayoqcha yoki shisha kurakcha yordamida yoki sterillangan paxta bilan yoki sovunlab yuvib artilmay quritilgan barmoqlar bilan ohistalik bilan surtiladi (ishqalanadi). Bargning chap tomoniga esa qizdirilmagan nazorat osimlik shirasi tomiziladi va u ham ohistalik bilan surtiladi. So‘ngra ikki tomoniga virusli o‘simlik shirasi surtilgan bargga etiketka bog‘lanadi va nam kamera vazifasini bajaruvchi eksikatordagi ipga osib qo‘yiladi. Xuddi shu usulda ikkinchi probirka -55°Cda, uchinchisi - 60°С, to‘rtinchisi - 65°С, beshinchisi - 70°С, oltinchisi - 90°С, o‘ninchi - 95°Cva o‘n birinchisi -100°Cda alohida - alohida suv hammomida 10 daqiqa davomida isitilib so‘ngra sovitilib tayyorlangan shira aniqlagich o‘simliklar bargini o‘ng tomoniga yuqtiriladi va ular ham eksikatorga etiketkalari bilan osib qoyiladi. Har bir variant 4 - 6 ta bargga yuqtiriladi. Etiketkalarga virus yuqtirilgan vaqt, qizdirilgan temperatura, virusning nomi, chap tomoniga qizdirilmagan nazorat virusli shira yuqtirilgan bolib, u ham belgilanib qoyiladi. Eksikator qopqogiga vazelin surtilib zich qilib yopiladi va 48 soatga (aniqlagich osimlik qilib N. glutinosa ishlatilganda) yoki 72 soat (N.sylvestris ishlatilganda) havo haroratida qoldiriladi. Korsatilgan muddat otgandan song, paydo bolgan kasallik simptomlari hisobiga olinadi va jadvalda qayd etiladi. Natijalari grafik ravishda tasvirlash uchun absicca oqiga nekrozlarni soni, ordinata oqiga esa harorat sonlari qoyiladi. Olingan natijalar nuqtalari birlashtiriladi. Nazariy ravishda qaralganda haroratning oshishi bilan egri chiziq nolga intiladi. Qaysi bir qizdirish haroratida virus aktivligi O gacha pasaysa (nekrozlar kuzatilmasa) shu harorat virusning harorat tasirida faolligining yoqotish (HTFY) nuqtasi deb belgilanadi