Virusologiya fanining predmeti, o‘rganish ob’ektlari

65. Viruslar genomining transkripsiyasi.

Transkripsiya (biologiyada) - tirik hujayralarda irsiy axborot amalga oshirilishining birinchi bosqichi; DNK matritsasi asosida iRNK molekulasi sintezlanishi. DNK ga tobe RNKpolimeraza fermenti vositasida amalga oshadi. Ferment T.ning boshlanish joyi — promotorni tanib, unga birikadi; DNK qoʻsh zanjirini bir-biridan ajratadi va bu joydan boshlab, DNK zanjirlarining biridan nusxa oladi. Buning uchun ferment DNK zanjirlaridan biri boʻylab siljib boradi va komplementarlik prinsipi asosida sitoplazmadagi erkin nukleotidlarni oʻzaro tutashtirib i RNK zanjirini hosil qiladi. Ferment siljib borishi bilan iRNK uzunligi ortib borib, DNK zanjiridan uziladi; fermentning keyingi qismida DNK qoʻsh spirali yana tiklanadi. RNKpolimeraza fermenti nusxa koʻchirilayotgan DNK qismining oxiri (terminator)ga yetganida sintezlangan RNK matritsa (qolip)dan ajraladi. DNK qismlari har xil joyidan olinadigan nusxalar soni organizm rivojlanishi davomida oʻzgarib turishi mumkin. Katta Samara beradigan initsiatsiya (boshlanish) uchun koʻpincha promotorga nazorat qiluvchi oqsillar (mas., aktivator oqsillar)ning ulanishi lozim. Prokariotlarda iniatsiya bosqichidagi boshqarilishda oqsilrepressorlar qatnashishi mumkin. T.ning oxirini RNKpolimeraza, boshqa qismini maxsus oqsil "ro" tanib oladi. T.ning terminatsiya bosqichqdagi boshqarilishda antiterminator oqsillar va oqsil sintezi apparati komponentlari katnashadi. Eukariotlarda ribosomal, informatsion va transport RNK sintezi uchun alogʻida RNKpolimeraza fermenti mavjud. T. birligi skripton yoki operonlar oʻzaro funksional bogʻlangan bir necha genlardan iborat. Eukariotlarda bu genlar har doim monogen boʻladi. Shish qosil qiladigan viruslarda teskari transkriptaza (revertaza) fermenti yordamida axborot RNK dan DNK ga oʻtkazilishi mumkin

66. Zamonaviyviruslarklassifikatsiyasivanomenkulaturasi.

66. Zamonaviy viruslar klassifikatsiyasi va nomenkulaturasi.

Viruslarni klassifikatsiya qilish masalasi hozirgacha to’liq o’rganilmagan. Viruslarni klassifikatsiya qilish ular birinchi aniqlangan davridan boshlangan: dastlab qanday organizmning zararlanishiga ko’ra (odam, o’simliklar, hayvon, hasharot, faglar) keyinchalik qanday to’qimalarni zararlashiga ko’ra (dermatrop, pnevmotrop) viruslar borligi aniqlangan.1966-yili Moskvada bо‘lib о‘tgan IX Xalqaro mikrobiologlar kongressida viruslarning yangi klassifikatsiyasi qabul qilingan. Ushbu klassifikatsiya viruslar morfologiyasiga tarkibida DNK va PHK borligiga asoslanib tuzilgan.1966 yili Moskvada bo’lib o’tgan XI Halqaro mikrobiologlar кongressida viruslarning yangi klassifikatsiyasi qabul qilingan: tarkibida DNK va PHK bo’lgan viruslar va ularning anatomiyasi—simmetriyasining shakli kubsimon, spiralsimon va kampsomerlarning soni va diametri, tashqi qobigining borligiga asoslangan. Hozirgacha 300 ga yaqin virus aniqlanib, ular 5 ta sinf, 8 tur, 21 oilaga birlashtirilgan. Har bir oila avlodlardan tashkil topgan bo’lib, avlodlar turlarga bo’linadi va turlar lotin tilida binominal yoziladi. Barcha hayvonlarda kasallik qo’zg’atuvchi viruslar ikki sinfga bo’lingan:1. Ivanovskiy sinfi tarkibiga PHK bo’lgan viruslar kiradi: pikophaviruslar — oqsil, poliomielit, Teshin kasalliklarini qo’zgatadi, miksoviruslar — qo’turish, gripp, qizamiq, qoramollar, itlar, parrandalarda o’lat kasalliklarini qo’zgatadi; arboviruslar - bir tuyoqli hayvonlarda Afrika o’lati, bug’ularda epizootik gemorragiya kasalliklarini; reoviruslar — yomon shish va leykoz kasalliklarini qo’zgatadi.2. Jenner sinfi tarkibiga DNK bo’lgan viruslar kiradi: poqsviruslar — odam, hayvon va parranda chechagini, fibroma va miksoma shishlarini qo’zgatadi, adenoviruslar — odamda, hayvonlarda, parrandalarda nafas yo’llarining qon’yuktivit kasalligini qo’zg’aydi.

Klassifikatsiyalanmagan viruslarga yuqumli gepatit virusi va boshqalar kiradi.

Viruslarniklassifikatsiyaqilishmasalasihozirgachato’liqo’rganilmagan.Viruslarniklassifikatsiyaqilishularbirinchianiqlangandavridanboshlangan:dastlabqandayorganizmningzararlanishigako’ra(odam,o’simliklar,hayvon,hasharot,faglar)keyinchalikqandayto’qimalarnizararlashigako’ra(dermatrop,pnevmotrop)viruslarborligianiqlangan.