Viii-mavzu. Favqulodda vaziyatlar sharoitidahayot faoliyat xavfsizligi

Favqulodda vaziyatlar sodir bo‘lish ehtimolini olidindanbilish va baholash

FV larni oldindan bilish – tabiiy ofatlar, texnogen halokatlar vaqtida yuz beradigan vaziyatlar va sharoitlarni taxminlab aniqlashga asoslangandir. Bunda uncha to‘liq va aniq bo‘lmagan ma’lumotlar asosida FVlar sodir bo‘lish ehtimoli bor hudud hamda FVning xarakteri va masshtabi baholanib, FVlar oqibatlarini bartaraf etishga qaratilgan ishlarning xarakteri va hajmi taxminan belgilanadi.

Hozirgi vaqtda seysmik rayonlar, sel oqimlari, suv bosishlar sodir bo‘ladigan, qor ko‘chishi va boshqa ko‘chishlar sodir bo‘lish xavfi mavjud bo‘lgan joylar aniqlangan. Shuningdek, katta halokatlarga olib kelishi mumkin bo‘lgan sanoat korxonalari ham belgilangan. Bu uzoq muddatli oldindan bilish deb tushuniladi.

Oldindan bilish vazifasiga FVlar sodir bo‘lish ehtimoli vaqtini aniqlash masalasi ham kiradi. Bunday aniqlash qisqa muddatli oldindan bilish deb tushuniladi. Buning uchun hozirgi vaqtda quyosh faolligi siklining o‘zgarishi to‘g‘risidagi statik ma’lumotlardan, erning sun’iy yo‘ldoshi yordamida olingan ma’lumotlardan, hamda meteorologik, seysmik, vulqon sel oqimi va boshqa stansiyalarning ma’lumotlaridan keng foydalaniladi. Masalan, bo‘ronlar, dengiz bo‘ronlari, vulqonlar otilishi, sel oqimlari bo‘lishi ehtimoli, meteorologik er yo‘ldoshlari yordamida aniqlanadi. Er qimirlashlarni sodir bo‘lish ehtimoli seysmik rayonlarda suv tarkibini kimyoviy taxlil qilish, tuproqning elastiklik, elektrik va magnit xarakteristikasini o‘lchash, quduqlardagi suv sathi o‘zgarishini kuzatish, hayvonlar vaziyatini kuzatish orqali aniqlanishi mumkin. Katta o‘rmonlardagi va er osti torf yong‘inlarining yashirin o‘choqlari samolyot yoki er yo‘ldoshi yordamida infraqizil nurlar orqali tasvirga olish asosida aniqlanadi.

FVlar vaqtida kutiladigan shart-sharoitlarni oldindan baholashda FVning turiga bog‘liq xolda uning chegarasi, halokatli suv toshqini, yong‘in yoki radiatsion, kimyoviy va bakteriologik zaharlanish o‘choqlari, FVlar natijasida yuz berishi ehtimol qilingan o‘limlar va material boyliklarni barbod bo‘lishi, xalq xo‘jalik ob’ektlaridagi zarar miqdori taxminan aniqlanadi.

Oldindan bilish va baholash ma’lumotlari birlashtirib, tahlil asosida xulosalanadi va FVlarda qutqaruv va halokat-tiklash ishlarini olib borish bo‘yicha tadbirlar ishlab chiqiladi. FVlarning ta’sir darajasini kamaytirish, uning zararli omillaridan himoyalanishga qaratilgan tadbirlar ko‘p bosqichli tizimdan iborat bo‘lib, quyidagilarni o‘z ichiga oladi: