Viii-mavzu. Favqulodda vaziyatlar sharoitidahayot faoliyat xavfsizligi

Favqulodda vaziyatlar – kutilmaganda, qo‘qqisdan sodir bo‘luvchi, aholining hayot faoliyatiga katta salbiy ta’sir etuvchi vaziyat va hodisalardir.

FV lar yuzaga kelish sabablariga ko‘ra: tabiiy ofatlar, texnogen halokatlar, atnropogen va ekologik halokatlar va ijtimoiy – siyosiy mojarolar ko‘rinishida bo‘lishi mumkin.

Tabiiy ofatlar – xavfli tabiiy hodisalar va jarayonlar bo‘lib, ular favqulodda yuz berib, insonlarning kundalik hayot tarzini buzilishiga, qurbonlar sodir bo‘lishiga, material boyliklarni yo‘q bo‘lishiga olib keladi. Ularga er qimirlashlar, suv bosishlar, vulqonlar, (okeanda suv osti zilzilasi yoxud vulqonlarning otilishidan hosil bo‘ladigan o‘lkan to‘lqinlar), sel oqimlari, bo‘ronlar, o‘rmon va torf yong‘inlari, qor bosishlari, tosh ko‘chishlari, qurg‘oqchilik, uzoq muddatli yog‘ingarchilik, qattiq sovuq, epidemiya, o‘rmon va qishloq zararkunandalarini ommaviy tarqalishi kabilar kiradi.

Er qimirlashlar – er ichidagi qudratli kuchlar paydo bo‘lishidagi seysmik hodisalardir. Bu vaqtda ozod bo‘lgan energiya seysmik to‘lqinlar tarzida (uzunasiga va ko‘ngdalang) tarqaladi, bunda er qobig‘ining buzilishi va uning tepasini zararlanishi kuzatiladi. Energiya intensivligi er ustida «ball» bilan o‘lchanadi.Er qimirlashni aniqlash uchun Respublikamizda 12 ballik shkaladan foydalaniladi.

Er qimirlashlar 3 ballgacha bo‘lsa – kuchsiz, 4 ballgacha bo‘lsa o‘rtacha, 5 ballgacha – kuchli, 7 ball juda kuchli, 8-10 ball vayrona qiluvchi va 11-12 ball bo‘lsa halokat keltiruvchi deb hisoblanadi.

Tabiiy yong‘in – bu tabiiy ravishda alangalanish jarayoni bo‘lib, chaqmoq, elektr simlarining qisqa tutashuvi va shu kabi boshqa sabablar natijasida sodir bo‘ladi.

Bo‘ronlar - shamolning katta tezlikda harakat qilishidir. Bo‘ronlarda havoning harakat tezligi 29 m/s. dan oshadi.

Tog‘ ko‘chishi – ekologik muvozanat va gidrologik rejimning buzilishi, daraxtlarni tartibsiz, rejasiz kesib tashlanishi, tog‘ yon-bag‘irlarini haydash, er osti boyliklarini qazib olish, to‘proq ishlarini olib borish natijasida sodir bo‘ladi.

Suv toshqini – og‘ir tabiiy ofat bo‘lib, bunda katta territoriyalarni vaqtincha suv bosadi. Toshqin kuchli yomg‘ir (jala), katta daryolardan suv toshishi, qorlarni tez erib ketishi, kuchli shamol va bo‘ronlar, er qimirlashlar oqibatida to‘g‘on va dambalarni buzilishi natijasida ro‘y berishi mumkin.

Sel oqimlari – qattiq jala yog‘ishi, qor va muzliklarni tez erishi natijasida sodir bo‘ladi.

Qor bosishi – ko‘p miqdorda kuchli qor yog‘ishi natijasida sodir bo‘ladi. Texnogen halokatlar. Katta territoriyalarda portlash, yong‘in, radiaktiv, kimyoviy va biologik zararlanishlarni hamda insonlar hayotiga xavf solib, guruhli o‘limlarga olib keluvchi, ishlab chiqarish jarayonini keskin ishdan chiqishi bilan kechadigan hodisalar, ya’ni mashina va mexanizmlarni qo‘qqisdan, kutilmaganda foydalanish davrida ishdan chiqishi texnogen halokatlar deb ataladi.

Texnogen halokatlarga sanoat ob’ektlaridagi, qurilish, temir yo‘l, havo va avtomobil transporti, suv transportidagi quvurlar, gaz-neft quvurlari va boshqa shu kabi ob’ektlardagi ko‘ngilsiz hodisalar misol bo‘ladi.