Vi mavzu. Ishlab chiqarishning iqtisodiy va ijtimoiy samaradorligi

6.3. Korxonalarning iqtisodiy barqarorligi monitoringi va tahlilini o‘tkazish mezonlari, ko‘rsatkichlari tizimi
Iqtisodiyotni barqaror rivojlantirish, fan-texnika taraqqiyotini yana xam jadallashtirish, ishlab chiqarish saloxiyatidan oqilona foydalanish, resurslarning xamma turlarini xar tomonlama tejash va ishlab chiqarishni boshqarishning bozor iqtisodiyoti qonulariga mos ravishda olib borish mamlakatimiz iqtisodiy strategiyasining eng muxim tarkibiy qismidir.
Yuqorida keltirilgan xo‘jalik samaradorligini baholash usullari va ko‘rsatkichlaridan tashqari bugungi kunda amaliyotda korxonalarning iqtisodiy nochorlik belgilarini aniqlash uchun mezonlar tizimi ham qo‘llaniladi.
Korxonada samaradorlikni aniqlash muhim axamiyatga ega. Bugungi kunda samaradorlikni aniqlashda barcha ko‘rsatkichlarni shartli ravishda ikki guruhga bo‘lib o‘rganish qabul qilingan. Birinchi guruhga natural ko‘rsatkichlar kiradi. Ikkinchi guruhga iqtisodiy ko‘rsatkichlar kiradi. Har ikki guruh ko‘rsatkichlardan foydalanish samaradorlikni aniqroq ko‘rsatadi. SHu sababli biz samaradorlikni aniqlashda natural va iqtisodiy ko‘rsatkichlardan foydalanish maqsadga muvofiq degan fikrdamiz.
“Korxonalarning moliyaviy-iqtisodiy ahvoli monitoringi va tahlilini o‘tkazish mezonlarini aniqlash tartibi to‘g‘risida»gi Nizomga ko‘ra korxonalar quyidagi guruxlarga bo‘linadi:

• 
  iqtisodiy barqaror korxona
  
• 
  iqtisodiy xatarli korxona
  
• 
  iqtisodiy nochor korxona:
  
• 
  o‘z to‘lov qobiliyatini tiklash imkonyatiga ega;
  

o‘z to‘lov qobiliyatini tiklash imkonyatiga ega bo‘lmagan korxonalar.
Yuqorida keltirilgan xo‘jalik samaradorligini baholash usullari va ko‘rsatkichlaridan tashqari bugungi kunda amaliyotda Iqtisodiy nochorlik qo‘mitasi tomonidan ishlab chiqilgan korxonalarning iqtisodiy nochorlik belgilarini aniqlash uchun mezonlar tizimi ham qo‘llaniladi. Ularning qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin:

0. 
   to‘lov qobiliyati koeffitsienti (K_tq);
   
1. 
   xususiy aylanma mablag‘lar bilan ta’minlanganlik koeffitsienti (Kxm);
   
2. 
   Mahsulot ishlab chiqarish xarajatlari rentabelligi (Rix),
   
3. 
   Aktivlar rentabelligi. (Ra):
   
4. 
   xususiy va qarzga olingan mablag‘lar nisbati koeffitsienti (Kxq);
   
5. 
   Ishlab chiqarish quvvatidan foydalanish koeffitsienti:
   
6. 
   Eskirish koeffitsenti (Kesk)