Veterinariya va chorvachilikni rivojlantirish davlat qumitasi samarqand veterinariya meditsinasi instituti

4.13.1-rasm. Paxta terish apparati agrotexnik ko’rsatkichlarini 
aniqlashstendining sxemasi
.
1-nov; 2-reyka; 3-hosili terilmagan g’o’za tupi; 4-tashqi tasma; 5 va 17-oldingi 
baraban qo’tisi; 6,11,15 va 18-shpindelli barabanlar; 7 va 9-ajratkich; 8-ichki 
tasmalar; 10 va 16- orqadagi barabanlar qo’tisi; 12-hosili terilgan g’o’zapoya; 13-
baraban; 14-yelektromotor; 19-tros. 
G’o’zapoyalar apparat barabanlari o’rtasidagi terish kamerasi 
TK
dan 
o’tayotganida, ulardagi paxtani boshqa tasma 4 yordamida baraban 6 ga teskari 
yo’nalishda aylanayotgan shpindellar o’z sirtiga o’rab, ya’ni terib oladi. Terilgan 
paxtani shpindellar (baraban bilan birgalikda aylanishi hisobiga) ajratish zonasiga 
keltiradi. U yerda shpindel roligi ichki tasma 8 ga tegib, katta burchak tezlanishi bilan 
tormozlanib, o’ta qisqa vaqtga to’xtab, keyin teskari, ya’ni baraban aylanayotgan 
yo’nalishda aylana boshlaydi. Shpindel tormozlanganida unga o’ralgan paxta 
piltalarining ko’p qismi (80% gacha) inersiya kuchlari ta’sirida yechilib, shpindeldan 
ajralib, qo’ti 9 ga tushadi. Qolgan paxta piltalarining asosiy qismi ajratkich 
cho’tkalari ta’sirida shpindeldan ajratiladi, ammo ayrimlari yesa shpindelga o’ralgan 

---

44 
holda yana terish kamerasiga olib ketiladi. Paxtaning bir qismi chanoqlarda qolib, 
ayrimlari yesa yerga to’kilishini tushuntiradi.
Stenddagi apparat texnologik jarayoni tushuntirilganidan so’ng, texnologik 
sozlanishlar ko’rsatiladi. Texnologik jarayon sifat ko’rsatkichlariga ta’sir qiladigan 
omillarning mohiyati tushuntiriladi. Apparat texnologik jarayonini baholaydigan 
ko’rsatkichlardan yeng muhimlari sifatida quyidagilarni aytish joizdir:
1.
G’o’zapoyadagi ochilgan hosilni terib olish darajasi (
T
), %.
2.
Chanoqlarda qolgan hosil qismi (
I
), %. 
3.
Paxtani yerga to’kilish darajasi (
Ye
),%. 
4.
Shpindelga o’ralgan paxtani ajratib olish darajasi (
S
), %. 
Hosilni terish darajasi (
T
) ni bunkerga tushgan paxta miqdori ifodalaydi. 
Ammo, tajriba o’tkazilayotgan stenddagi usti yopiq qo’ti 5 ga tushgan paxtani 
T 
deb 
qabul qilish xato bo’lmaydi. Paxtani terish darajasi o’ta ko’p omillarga bog’liq: 
barabanning shpindellar o’qi bo’ylab urinma tezligi 
V
b
ning mashina tezligi 
V
m
dan 
necha barobar katta yekanligini bildiradigan o’zish koyeffisiyenti 
K=V
b
/V
m
ning 
miqdoriga; shpindel tishlarining chirklanish darajasiga; shpindel tishi absolyut 
tezligining yo’nalishiga; terish kamerasining kengligiga; shpindel diametri va 
tishlarining o’lchamlariga; baraban diametriga va boshqalarga. Mazkur mashg’ulot 
stansionar stendda o’tkazilishi sababli, ayrim omillarning ta’sirini talabalarga 
ko’rsatish iloji bo’lmaydi.