Veterinariya m I k r o b I o L o g I y asi

Morfologiyasi. 
Kuydirgi qo‘zg‘atuvchisi yirik, harakatsiz, grammusbat tayoqcha. 
Uzunligi 6-8 mkm. Eni 1,0-1,5 mkm. Surtmalarda bittadan, ko‘proq zanjir shaklida 
joylashadi. Tayoqchalarning bir biriga qaragan uchlari to‘g‘ri qirqilgandek bo‘ladi. 
Qo‘zg‘atuvchi organizmda kapsula, tashqi muhitda spora hosil qiladi. Bakteriya qon va 

---

57 
zardob qo‘shilgan oziq muhitlarda ham kapsula hosil qiladi. Spora asosan tayoqchaning 
markazida joylashib, oval shaklida bo‘ladi. 
Kultural xususiyatlari. 
Kuydirgi qo‘zg‘atuvchisi aerob. 12-45
0
C haroratda 
o‘sadi. O‘sish uchun optimal harorat 35-37
0
C. Oddiy oziq muhitlarda yaxshi o‘sadi. 
Go‘shtpeptonli bulonda oq paxtasimon cho‘kma hosil qiladi, muhit tiniqligicha qoladi. 
Go‘sht peptonli agarda kulrang oqish koloniyalar hosil qiladi. Koloniyalar sher yoliga 
o‘xshaydi. Go‘shtpeptonli jelatinada 2-5 kunda to‘nkarilgan archa shaklida o‘sadi. 
Patogenligi. 
Laboratoriya hayvonlaridan oq sichqon, dengiz cho‘chqa si, 
quyonlar kasallikka moyildir. Biosinovda oq sichqonlar 1-2 kunda, dengiz cho‘chqasi , 
quyonlar 2-3 kundan keyin o‘ladi. 
Patogenezi. 
Kuydirgi qo‘zg‘atuvchisi hayvon organizmi shikastlangan shilliq 
qavatlariga kirib, organizmning mahalliy himoya mexanizmlaridan o‘tib, limfa 
sistemasiga tushadi. Bu joyda mikrob tezda ko‘payadi hamda limfa oqimi bilan limfa 
tugunlariga, undan qonga o‘tib, fagositlar hamda har xil organlarda, limfoid makrofag 
sistemasi elimentlari bilan ushlanadi. Kuydirgi tayoqchalari ayniqsa taloqda intensiv 
to‘planadi, so‘ngra qaytadan qonga o‘tib, septisemiya va organizmda intoksikasiyani 
rivojlantiradi. Bularning hammasi qondagi kislorodning kamayishi, kislota-ishqor 
nisbatining buzilishi, qoning ivish xususiyatilarining pasayishi va hatto yo‘qolishi bilan 
o‘tadi. Kuydirgi mikrobi organizmda ko‘paya turib, kapsula hosil qiladi, fagositlarga 
qarshilik ko‘rsatadi, makroorganizm hujayralarida to‘planib ko‘payadi, toksinlar ajratadi. 
Kuydirgi qo‘zg‘atuvchisi yana proteaza (ekzofermentlar) ajratib hujayra oqsillarini 
parchalaydi. Kuydirgi basillalarining hayot faoliyati mahsulotlari ta‘siri natijasida paydo 
bo‘ladigan organizmdagi chuqur o‘zgarishlar kasal hayvonlarni o‘limga olib keladi. 
Kasallikning inkubasion davri bir necha soatdan 14 kungacha, ko‘pincha 2-3 kun davom 
etadi. Kuydirgining sepitisemiya va karbunkulyoz formalari farq qilinadi. Bundan 
tashqari patologik jarayonlarning joylashishiga qarab teri-ichak, o‘pka va tonzillar 
(angionoz) shakllari ham uchrab turadi. Bunday mahalliy patolik jarayonlar septisemiya 
asosida rivojlanadi, lekin bu belgilar bir vaqtda yoki alohida paydo bo‘lishi mumkin. 
O‘tishiga ko‘ra yashin tezligida, o‘tkir, yarim o‘tkir, surunkali hamda aborotiv 
o‘tishi ham mumkin. 
Yashinsimon shakli.
 
Qo‘y,echki, ot va qoramollarda uchraydi. U isitmaning 
ko‘tarilishi, puls va nafas olishning tezlashishi, ko‘zga ko‘rinadigan, shilliq qavatlarning 
ko‘karishi bilan namoyon bo‘ladi.Hayvon birdaniga yiqilib tomiri tortilib o‘ladi. Kassalik 
bir necha daqiqadan bir necha soatgacha davom etadi.