Veterinariya m I k r o b I o L o g I y asi

Maxsus immunitet 
tabiiy yoki sun‘iy orttirilgan bo‘lishi mumkin. Tabiiy 
orttirilgan immunitet odam yoki hayvonning ma‘lum bir infeksiyani boshidan kechirish 
natijasida hosil bo‘ladi. Bunda organizm aynan kasallikni qo‘zg‘agan mikrobga qarshi 
immunitet hosil qiladi. Sun‘iy orttirilgan immunitet organizmga maxsus biopreparatlar 
–vaksina (mikrob yoki ularning toksinlari) yuborilgandan keyin hosil bo‘ladi. Tabiiy 
orttirilgan immunitet uzoq muddat davom etadi. Orttirilgan immunitet o‘z navbatida 
aktiv va passiv immunitetlarga bo‘lanadi. 
Aktiv immunitet
yuqumli kasallik yoki emlash natijasida paydo bo‘lib, bunda 
organizm aktiv ishtrok etadi. Organizm qancha og‘ir kasallansa tabiiy aktiv immunitet 
shuncha uzoq davom etadi. Shuning uchun ham suniy aktiv immunitet (emlashdan 
so‘ng paydo bo‘lgan) uzoq davom etmaydi. 
Sun‟iy passiv immunitet
organizmga tayyor immun moddasi –antitelolarni 
yuborish natijasida paydo bo‘ladi. Antitelolar tabiiy kasallanib sog‘aygan yoki 
emlangan hayvonlar qon zardobida bo‘ladi. Giperimmunlash bir necha haftadan, bir 

---

35 
necha oygacha davom etishi mumkin. Passiv immunitet zardobni yuborgandan keyin bir 
necha soat ichida paydo bo‘lib, qisqa vaqt 7-15 kun, uzog‘i bilan 20 kun davom etadi.
Tayyor antitelolarni yuborib, patogen mikroblarga qarshi kurashda organizmlarga 
yordam beramiz, uning himoyalanish kuchini oshiramiz. 
Tabiiy passiv immunitet
onadan bolaga plasenta orqali yoki uvuz suti orqali 
o‘tadi. Agar tug‘ishidan bir oy oldin salmonellyoz vaksinasi yuborilsa tug‘ilgan buzoq 
kasallikka chidamliroq bo‘ladi. Demak, onadagi antitelolar buzoq organizmiga o‘tadi. 
Tabiiy aktiv immunitet, 
steril
va 
nosteril
immunitetlarga bo‘linadi. Steril 
immunitet paydo bo‘lganda qo‘zg‘atuvchi organizmdan to‘liq chiqib ketadi va organizm 
u bilan qayta zararlanmaydi. Nosteril immunitet organizmda qo‘zg‘atuvchi 
bo‘lgandagina paydo bo‘ladi, agar mikrob organizmdan yo‘qolsa, shu paytdan 
immunitet ham yo‘q bo‘ladi (sil, brusellyoz, manqa, kasalliklarida). 
Antigenlar, 
(grekcha 
anti
-qarshi, 
genes-
tur). Organizmga parenterial yo‘l bilan 
yuborilganda o‘ziga qarshi immun modda hosil qiluvchi moddalar antigen deyiladi. 
Antigen termini 1899 yilda venger olimi Ladislau Doych tomonidan kiritilgan.
Antigenlarga mikroorganizmlar va ularning toksinlari, begona oqsillar, 
fermentlar, to‘qimalarning hujayra elementlari, shuningdek o‘simlik va hayvon zaharlari 
kiradi. Sifatli va sifatsiz antigenlar farq qilinadi. Sifatli antigenlar organizmda 
antitelolar hosil qilib ular bilan spesefik ravishda birlashadigan oqsillardir. Yuqori 
molekulali nukleyn kislotalari va murakkab polisaharidlar ham shunday xususiyatga 
ega. Sifatsiz antigenlar yoki 
gaptenlar
(gapten‖- termini 1936 yilda K.Landshteyner 
tomonidan kiritilgan) murakkab uglevodlar, lipidlar va boshqa moddalar bo‘lib, antitelo 
hosil qilmaydi, lekin ular bilan spesifik ravishda birlashadi. Gaptenlar o‘zicha antitelo 
hosil qila olmasa ham, lekin ularni antigenlik xususiyatiga ega bo‘lgan bironta oqsil 
moddalar bilan birlashtirib organizmga yuborilsa gaptenga qarshi immun moddalar 
hosil bo‘ladi. 
Gaptenlarga antigenlik qilishda ishtirok etadigan oqsil moddalar