Veterinariya m I k r o b I o L o g I y asi

 Veterinariya mikrobiologiyasi. 
Qishloq xo‘jalik, uy va yovvoyi hayvonlar, 
odam va hayvonlar uchun umumiy bo‘lgan kasalliklarning qo‘zg‘atuvchilarini hamda 
chorvachilik yem - xashak va oziq ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishda muhim 
ahamiyatga ega bo‘lgan mikroorganizmlarni o‘rganadi. 
Bu fan bakteriyalar, viruslar, patogen zamburug‘lar, rikketsiyalar, mikoplazmalar, 
xlamidiyalarni tekshiradi. Veterinariya mikrobiologiyasining ma‘lumotlariga asosan 
hayvonlarning yuqumli kasalliklariga diognoz qo‘yish, ularni maxsus profilaktika 
qilish, davolash tadbirlarini ishlab chiqaradi.
 
Mikrobiologiyaning qisqacha rivojlanish tarixi. 
Odamlar mikroorganizmlar aniqlanishidan oldin ham non pishirishda, sut 
mahsulotlari va vino tayyorlashda mikrobiologik jarayonlardan foydala nishgan. 
Qadimda olimlar yuqumli narsaning kasal organizmdan sog‘lom organizmga berilishi 
haqida fikr yuritganlar. 2000 yil avval Xitoyda, Hindistonda va Kavkazda odamlarni 
chechak kasalligiga qarshi, Afrikada qoramollarni o‘pka yallig‘lanishi kasalligiga 
qarshi emlaganlar. Qadimiy Misrda mollar uchun oziqalarni siloslashgan.Ammo bu 
jarayonlarning sababi asrlar davomida jumboq bo‘lgan. 
Mikrobiologiya fani mikroorganizmlar kashf etilgandan keyingina taraqqiy eta 
boshladi. 
Linzalarni silliqlovchi gollandiyalik Antoni Van Levenguk (1632-1723) o‘zi 
yasagan mikroskop orqali ko‘zga ko‘rinmaydigan mikroblar dunyosini birinchi bo‘lib 
ochgan va ularning asosan uch shaklda bo‘lishini «A. V. Levenguk kashf etgan tabiat 
sirlari» nomli kitobida bayon etgan. 

---

6 
M.M.Terexovskiy 
(1740-1796) 
birinchi marta tajriba usulini qo‘llab, 
infuzoriyalarni o‘rgandi. Asbob - anjomlarni qaynatish usulida zararsizlan tirishni 
kiritdi. 
D.S.Samoylovich (1744-1805) odamlarning toun (o‘lat) kasalligining sababchisi 
mikrob deb hisoblab, uni mikroskopda topishga uringan va odamlarning touniga qarshi 
emlash usulini taklif etgan. 
X.I.Gelman 1891 yilda manqa va sil allergenlarini tashxis qo‘yish maqsa dida 
ishlatdi. 
Mikrobiologiya fanidagi keskin burilish, fransuz olimi, mikrobiologiya fanining 
asoschisi Lui Paster (1822- 1895) nomi bilan bog‘liq. Uning kashfiyotlari tufayli XIX 
asrning ikkinchi yarmida mikrobiologiyada fiziologik davr boshlandi. Paster 1861 yilda 
chirish va bijg‘ish jarayonlari ning sababchisi mikroorganizmlar ekanligini isbotladi.
Paster ayrim guruh mikroblar molekulyar kislorodsiz yashashini (anaerob sharoitda) 
ochdi. Pasterning kashfiyotlari veterinariya mikrobiologiyasi sohasida ham juda katta, U 
kuydirgi, qutirish, cho‘chqa saramasi, tovuq vabosi qo‘zg‘atuvchi larini o‘rganish 
bo‘yicha klassik tekshirishlar o‘tkazib, virulentli mikroblarni kuchsizlantirib, shu 
kasalliklarga qarshi vaksinalar tayyorlashgan. Paster mikroblarni o‘ldirish (avtoklavda 
sterillash) usulini ishlab chiqqan. Sanoat va texnika mikrobiologiyasida Pasterning 
xissasi katta. U vinolar kasalligining sabablari mikroblar ekanligini aniqlab, vinoni 55
0
C 
gacha isitib buzilishdan saqlash usulini kashf etgan (pasterizasiya). 
Nemis olimi Robet Kox (1843 - 1910) sof mikrob – kulturasini ajratish uchun zich 
oziq muhitdan foydalnishni taklif etdi, odam va qaromallardan sil kasalligini 
qo‘zg‘atuvchisini, vabo mikrobini ajratdi, tajriba o‘tkazish maqsadida laboratoriya 
hayvonlarni mikroblar bilan zararlash usullarini taklif etdi, preparatlarni anilin 
bo‘yoqlar bilan bo‘yashni, immersion sistemani qo‘llashni va mikrofotografiyani 
amaliyotga kiritdi. Кuydirgi kasalligining qo‘zg‘atuvchisi spora hosil qilishini aniqladi. 
Mikrobiologiya tarihida D.I. Ivanovskiy (1864-1920) alohida rol o‘ynadi. U tamaki 
barglarining mozaika kasalligini o‘rganib, 1892 yilda viruslarni aniqlagan. Bu 
mikroorganizmlarning oddiy mikroskopda ko‘rin masligini, oddiy oziq muhitlarida 
o‘smasligini, bakteriyalarni ushlab qoladi gan filtrlardan o‘tib ketishini isbotladi. 
I.I.Mechnikov (1845-1916) fagositoz va uning immunitetdagi roli haqida to‘liq 
ta‘limot yaratdi. Chirituvchi va sut kislota mikroblari o‘rtasida gi antogonizimni 
aniqladi. 
L.S.Senkovskiy (1822 - 1887) Rossiyada birinchi bo‘lib, kuydirgi vaksi nasini 
tayyorlab, muvaffaqiyatli emlash usullarini amaliyotga tadbiq etdi. 
S.N.Vinogradskiy (1856 - 1953) tuproq mikrobiologiyasi asoschisidir. U 
oltingugurt, temir, nitrifikasiyalovchi bakteriyalarni o‘rgandi, xemosintez holatini 
aniqladi. Elektiv oziq muhitlarni taklif etgan.
V.L.Omelyanskiy (1867- 1928) kletchatkani bijg‘ituvchi qo‘zg‘atuvchi larni 
aniqladi, ular hosil qiladigan jarayonlarni to‘liq o‘rgandi. Azot to‘plov chi
bakteriyalarning fiziologiyasi va tarqalishini o‘rgandi. U «Mikrobiologi ya asoslari» 
darsligini yozgan. 
Mikrobiologiya fanining rivojlanishida boshqa olimlar ham katta xissa qo‘shgan. 
S.A.Korolev (1874 -1932) sutchilikda texnik mikrobiologiyaning nazariy asoslarini 
ishlab chiqdi. A.F.Voytkevich (1876 - 1950) asidofil kulturalarining yosh qishloq 

---

7 
xo‘jalik hayvonlariga davolovchi va diyetik ahamiyatini o‘zining tekshirishlarida isbot 
qildi va nazariy asoslab berdi. V.N.Shaposhnikov (1884 - 1968) texnik 
mikrobiologiyaning asoschisidir. U sut kislotasi, aseton, butil spirtini ishlab chiqarishni 
birinchi marta tashkil etdi. 1948 yilda «Texnik mikrobiologiya» kitobini yozdi. 
N.A.Mixin (1872 - 1946) veterinariya mikrobiologiyasining asoschilari dan biri. 
Birinchi darslik «Veterinariya vrachlari va talabalari uchun xususiy mikrobiologiya 
kursi» kitobini yozgan. Leptospiroz qo‘zg‘atuvchisini topgan, yosh hayvonlar 
kasalliklariga qarshi formolvaksina va zardob tayyor lash usullarini ishlab chiqqan. 
N.D.Iyerusalimskiy 
(1900- 
1967), 
N.A.Krasilnikov 
(1896-1973), 
A.A.Imsheneskiy, Ye.N. Mishustin va boshqalar umumiy mikrobiologiya ning 
rivojlanishida ma‘lum xissalarini qo‘shgan. 
O‘zbekistonda veterinariya oliygohi, biokombinat, veterinariya laboratoriyalari va 
boshqa 
maxsus 
veterinariya 
muassasalari 
muvaffaqiyatli 
ishlab 
turibdi. 
Respublikamizda mavjud bo‘lgan salmonellyoz, kalibakterioz, brusellyoz, sil, 
pasterellez, temiratki va oqsil kabi o‘nlab yuqumli kasallikla rning xususiyatlari va 
bularga qarshi kurash choralari O‘zbekiston olimlari tomonidan chuqur o‘rganib 
chiqilgan.