64
шакли чаќиќ жинслари киради. Уларнинг доналари силлиќ ёки ўткир ќиррали
бўлиб, асосан, нураган магматик жинслардан гранитлардан ћосил бўлади. Бу
группага кирувчи тог жинслари кўпинча ќурилиш
материаллари сифатида
ишлатилади. Уларнинг умумий мустаћкамлиги зарраларни бир бирига нисбатан
жойланишига боѓлиќ. Улар бўш ва зич хилларга бўлинади. Улар бўш ћолатдан
зич ћолатга маълум шароитда динамикавий кучлар таъсирида ўтади.
Статикавий кучлар уларнинг зичланишга унча таьсир ќилмайди. Шу сабабли,
бундай жинслар устига ќурилган иншоотлар жуда кам чўкади. Бу группага
кирувчи жинслар сув ўтказувчан бўлади. Уларнинг сув ўтказувчанлиги
доналарининг йирик-майдалиги ва зичланган ёки зичланмаганлигига боѓлиќ
бўлиши
билан бирга, йирик доналари орасида майда ќум, лойќа ва чанг
зарраларининг кўп ёки оз бўлишга ћам боѓлиќ. Агар шаѓаллар йирик
доналардан иборат бўлиб бу доналар ораси майда жинс зарралари билан
тўлмаган бўлса, уларнинг сув ўтказувчанлиги юќори бўлади.
3. Ќумлар-диаметри 2 дан 0,05 мм гача бўлган сочилувчан жинслар.
Ќумларнинг ћам мустаћкамлик чегараси ва ќурилган
иншоотга таъсири
зарраларининг зич ёки бўш жойланишига боѓлиќ. Ќумлар статикавий кучлар
таъсирида оз сиќилади. Динамикавий тебранма кучлар таъсирида эса яхши
зичланиб кўпроќ чўкади. Шу сабабли ќумли ќатламлар иншоот ќурилишидан
аввал тебранма кучлар таъсирида шиббаланади. Бу жинсларнинг сув
ўтказувчанлиги анча юќори бўлиб асосан, зарраларнинг зичлигига ва уларнинг
таркибида гил ћамда чанг зарраларининг оз ёки кўплигига боѓлиќ. Агар ќум
доналари таркибида маълум миќдорда гил ёки чанг зарралари бўлса, уларнинг
сув ўтказувчанлиги тоза ћолдаги ќумникига ќараганда
бир неча марта паст
бўлади.
4. Гилди жинслар. Бу группага зарралари бир бирлари боѓланган лёсс ва
лёссимон гил (соф тупроќ), ќумоќ ва ќумлоќ жинслар киради. Уларнинг
мустаћкамлиги ва ќаттиќлиги юќорида айтилган группадаги жинсларникига
нисбатан кичик бўлиб зарраларининг ўзаро боѓланиши бирмунча мураккабдир.
Бундай жинслар устига ќурилган иншоотларнинг кўпида чўкиш хусусияти
бўлади. Оз ёки кўп чўкиш шу жинсларнинг
физикавий ва механикавий
хосаларига боѓлиќ. Уларнинг физикавий ва механикавий хоссалари эса ћар хил
бўлиб, намлик даражасига, гранулометрик ва минерал таркибига,сув
ўтказувчанлигига боѓлиќ. Шунга кўра, уларнинг иншоотларга кўрсатадиган
таъсири ћар хил бўлади. Бу группага кирувчи жинсларникига ќараганда
пастроќ.
Маълум бўлишича, бу группага кирувчи жинсларни физикавий ва
механикавий хоссалари сув иншоотларига кучли таъсир кўрсатади.
Шундай ќилиб, тог жинсларнинг инженерлик геологик классификацияси
уларнинг физика-механикавий хоссаларини ўрганишни
осонлаштиради ва
туѓри баћолашга имкон беради.
Назорат саволлари
1. Грунтлар деб нимага айтилади?
2. Грунтларнинг ќандай турлари бор?
65
3. Грунтлар зичлиги, ћаќиќий зичлиги, ѓоваклиги ќандай аниќланади?
4. Грунтларнинг механикавий хоссалар деб нимага айтилади?
5. Тоѓ жинсларининг мућандис-геологик турлари неча хил бўлади?
6. Тоѓ жинсларининг мућандис-геологик хусусиятлариниг ќанаќа асосий
кўрсаткичлари бор?
7. Тоѓ жинсларининг капиллярлиги деб нимага айтилади?
8. Тоѓ жинсларининг гранулометрик таркиби ќандай аниќланади?
9. Тоѓ жинсларининг ѓоваклигини ќандай изоћлайсиз?
10. Каттиќ ва ярим ќаттиќ тоѓ жинсларига нималар киради?
Таянч иборалар
Грунт. Грунт тури. Грунтлар физик хоссаси. Грунт механик хоссаси.
Грунтнинг сувга муносабати. Ќаттиќ ва ярим ќаттиќ грунт. Тоѓ жинси
капиллярлиги. Тоѓ жинси гранулометрик таркиби.
Do'stlaringiz bilan baham: