80
4.
Сурилиш турларини ќандай гурућлари мавжуд?
5.
Жинсларнинг нураши деганда нима тушунилади?
6.
Денгиз ва кўлларнинг геологик ишига нималар киради?
7.
Гидрогеологик текшириш ишлари нималардан иборат?
8.
Гидрогеологик съёмка деганда нима тушунилади?
9.
Гидрогеологик съёмкани катта масштабли
топографик картада
ќандай бажарилади?
10.
Дала шароитида гидрогеологик ишларни ќандай амалга ошириш
мумкин?
Таянч иборалар
Сурилиш. Ер ќатламининг сурилиш сабаби. Сурилиш турлари. Нураш.
Денгиз ва кўлларнинг гидрогеологик иши. Гидрогеологик съемка.
9. ФИЗИКАВИЙ ГЕОЛОГИК ЖАРАЕНЛАР ВА УЛАРНИНГ ТУРЛАРИ.
Режа
1.
Физикавий геологик жараенлар.
2.
Эндоген жараенлар тугрисида тушунча.
3.
Экзоген жараенлар туѓрисида маълумот.
4.
Ер ости сувларини фаолияти билан боѓлиќ булган жараенлар.
5.
Шамол фаолияти билан боѓлиќ булган жараенлар.
6.
Ернинг ички кучи билан боѓлиќ булган жараенлар.
7.
Инсон фаолияти билан боѓлиќ бўлган жараёнлар.
8.
Чўкиш ћодисалари тўѓрисида маълумот
9.
Тоѓ жинсларининг босим таъсирида чўкиши.
10.
Карстланиш ћодисалари тугрисида маълумот.
Фойдаланилган адабиётлар.
1. Й. Эргашев «Инженерлик геологияси ва гидрогеология» Тошкент –
Ўќитувчи -1990.
2. С. Зоћидов «Инженерлик геологияси» Тошкент – Ўќитувчи - 1988
Табиатда бўладиган ћамма геологик жараёнлар келиб чиќишига ќараб
эндогеник (ички) ва экзогеник (сиртќи) жараёнарга бўлинади. Эндогеник
жараёнлар ћакида ќўлланманинг олдинги бобида айтиб ўтилган. Бу
ерда
экзогеник жараёнлар ћаќидагина гапирамиз. Экзогеник жараёнларда ернинг
устки ќисмидагина содир бўладиган жараёнлар нураш, сурилиш ва бошќалар
киради. Экзогеник жараёнлар ўз навбатида, денудатцион ва аккумулятив
турларга бўлинади.
Ћаво хароратининг ўзгариб туриши, шамол ва
турли организмларнинг
ёки денгизи дарё ёѓин сувларининг тоѓ жинсларини денудацион жараёнлар деб
аталади.
Денудацион жараёнлар туфайли емирилган тог жинслари аккумулятив
жараёнлар туфайли бошќа жойларга олиб бориб ташланади. Бу икки жараён
81
бир бирига чамбарчас боѓлиќ бўлиќ, бири иккинчиси билан ўрин алмашиб
туради. Масалан, акумулятив жараёнлар туфайли бир жойга йиѓилган чўкинди
жинслар ваќт ўтиши билан денудацион жараёнларга
учраб емириладида ва
аксинча ва аксинча емирилиб чуќур бўлиб ќолган жойларга акуммулятив
жараёнлар туфайли чўкинди жинслари йиѓилади.
Инжерлик геологиясига тааллуќли геологик жараёнлар классификацияси
1937 йилда Ф. П. Саваринский томонидан ишлаб чиќилган. Кейинчалик И. В.
Попов, П. Н. Панюков, ва бошќа олимлар бу классификацияни янги факторлар
асосида мукаммаллаштирдилар. (11- жадвал).
IХ категориядаги геологик жараёнлар 1935 йилдан бошлаб инженерлик
геологик жараёнлар деб аталади. (Г. Н. Каменский, 1935) , И. В. Папов
инженерлик геологик жараёнлар классификациясини ишлаб чиќќан ва
уларни
геологик жараёнлар билан таќќослаган .(12-жадвал). Жадвалда ифодаланган
инженерлик геологик жараёнлар табиий геологик жараёнлардан ќуйидаги
хусусиятлари билан ажралиб туради: 1) Курилаётган иншоот территориясига
тегишлилиги ва майдоннинг чекланганлиги билан, 2) Ваќт ваќти билан сакраш
характердаги катта интенсивлиги билан,) 3) Ваќт ўтиши давомида тез вужудга
келиши билан.
Геологик жараёнлар инженерлик геологик жараёнлардан ћосил бўлиш
ваќти билан фарќ ќилиб, ќадимий (кекса) ва ћозирги замон (ёш) бўлади.
Инженерлик геологиясига тааллуќли
геологик
жараёнлар турлари
(В. П. Саваренский маълумоти буйинча 1937 й. )
Геологик жараёнларнинг содир бўлиши
ва ривожланишига асосий факторлар
Геологик жараёнларнинг номи.
1. Ер юзидаги сувларнинг (денгиз, дарё,
кўл, канал сувлари ћамда атмосфера
ёѓинларининг) фаолияти билан боѓлиќ
жараёнлар.
1.Ќирѓоќларнинг
ювилиши ва
емирилиши (денгиз абразияси ва
дарё эрозияси)
2.Ќияликларнинг
тоѓ
ён
баѓриларининг
ёѓин
сувлари
билан жарликлар пайдо бўлиши.
3.Селлар ва сув тошќинлари.
2. Ер усти ва ер ости сувларининг
фаолияти
билан
боѓлиќ
бўлган
жараёнлар.
4.Ботќоќлик
5.Намлик таъсирида чўкиш
6.Карст (ѓорлар)
3. Ер
ости ва ер усти сувларининг
фаолияти боѓлиќ бўлган ќияликларда
учрайдиган жараёнлар
7.Сурилишда (кўчишлар)
8.Ўпирилишлар
4. Ер ости сувларининг фаолияти билан
боѓлиќ бўлган жараёнлар
9.Суффозия (ўпќонлар)
10.Пиливундар
(грунтларнинг
оќиши)
5. Шамол фаолияти билан боѓлиќ бўлган
геологик жараёнлар
11.Жилоћланиш (емирилиш)
12.Тўпланиш.
6. Тоѓ жинсларинг музлаши ва эриши
билан боѓлиќ жараёнлар
13.Тупроќнинг
музлаши
ва
музлаш таъсирида кўпчиши
82
14.Абадий музликлар
7. Тоѓ жинсларининг ички (эндогеник)
кучи билан боѓлиќ жараёнлар
15.Чўкиш, сиќилиш ва кўпчиш
8. Ернинг ички (эндогеник)
кучи билан
боѓлиќ жараёнлар
16.Зилзила (сейсмик ћодиса)
9. Инсон фаолияти билан боѓлиќ булган
геологик жараёнлар
17.Ернинг
устида
ва
остида
бўладиган деформациялар (сурилиш
аѓдарилиш, ўпирилиш, чўкиш ва
бошќалар).
Do'stlaringiz bilan baham: 
