58
бу ерда
Е - ѓоваклилик
V
s
– жинсининг скелет ћажми.
ѓоваклилик коэффициентининг ќиймати О билан I орасида ўзгариб
ѓоваклиги юќори жинсларда I га яќинлашиб боради ва аксинча жуда оз ѓовакли
жинсларда O га яќинлашди.
Тоѓ жинсларнинг ѓоваклилиги унинг орасидаги бўшлиќларнинг катта
кичиклигига ёриќларга, ѓовакларга боѓлиќ. Булардан ташќари
унинг
гранулометрик таркибига, зарраларнинг шаклига ва ўзаро жойлашига ћам
боѓлиќ. Буни ќуйидаги мисолларда ћам ќуриш мумкин. (88- расм).
Агар бир ќанча шар бир кубда жолаштирилса,тажриба шуни кўрсатадики,
унинг ѓоваклиги 47,6% га тенг.
Шарларнинг бундай жойлашиши, фанда
гексоэдрик жойлашиш деб аталади. Агар шу шарлар расмда кўрсатилганидек,
тетраэдр буйича жойлаштирилса, унинг ѓоваклилиги ўртача 26% бўлади. Демак
ѓоваклилик зарраларининг жойлашишига боѓлиќ.
Гранулометрик таркиби
жићатидан бир хил жинслимаслик коэффициенти унча катта бўлмаган
ќумларнинг ѓоваклилиги юќорида кўрсатилган мисолга тўѓри келади. Бироќ
табиатда назарий ћисобланган ќийматдан анчагина четга чиќиш ћоллари
бўлади.
Говакларнинг характери ва ћажми ер ости сувларининг ћаракатини,
уларнинг тоѓ жинсларида жойлашиш шароитини ўрганишда мућим аћамиятга
эга.
Жуда майда ѓовакларга эга тоѓ жинслари (лёсс) нинг капиллярлик хоссаси
ћам бўлади.
ѓоваклиликнинг ќийматини аниќлаш
гидрогеология ва инженерлик
геологиясининг турли амалий масалаларини ћал ќилишда ћам катта аћамиятга
эга. Масалан, ер ости сувларининг тезлигини ва миќдорини аниќлашга
асосланган сув билан таъминлаш масалалари суѓориладиган ерларнинг
милиорация проблемалари, ер ости сувларининг
режими масалари шулар
жумласидандир.
ѓовакликнинг аниќлаш усуллари.
Лаборатория ѓоваклилик тоѓ жинсларини сувга туйинтириш усули билан
аниќланади. Бунинг учун маълум ћажмли цилиндрик идиш олиб уни ќуруќ ќум
билан тўлдирилади, сўнгра устидан ќум сувга туйингунча сув ќуйилади, кумни
туйинтириш учун зарур сув сув миќдори аниќланади ва сувнинг бу миќдорини
ќумнинг ћажмига бўлиб ѓоваклилик аниќланади.
Мисол учун ќумнинг ћажми 250 см
3
, уни туйинтириш учун сувнинг
ћажми 78 см
3
бўлсин, бу ћолда ќумнинг ѓоваклилиги 31,2% бўлади, яъни
78
nќ----*100%ќ31,2%
250
Бу усулда шаѓал ва ќум каби жинсларнинг ѓоваклилиги аниќланади.
Ќумнинг ѓоваклилигини аниќлашнинг яна бир усули 89-расмда
кўрсатилган най ёрдамида аниќлашдир. Бу усулдан
зарралари жуда майда
ќумлар учун фойдаланилади. Найни ќумли стаканинг тубигача тушириб ќум
59
сувга тўйинтирилади ва шу йул билан жинснинг ѓовакларидаги ћаво ўрнини
сув эгаллайди.
Гил ва соф тупроќ каби жинсларнинг ѓоваклилиги уларнинг ћаќиќий
зичлиги орќали аниќланади.
-
nќ------*100%
Бу ерда:
- тоѓ жинсининг ћаќиќий зичлиги
- ќуруќ ћодаги тоѓ жинсининг умумий оѓрилиги
У ќуйидагича тенг формуладан фойдаланади:
ќ---------
1Ќ0,01W
бу ерда
- тоѓ жинсининг табиий намликдаги зичлиги
W – тоѓ жинсининг табиий намлиги.
Агар тоѓ жинсининг ѓоваклилик коэффициенти Е маълум бўлса унинг
ёрдамида жинснинг умумий ѓоваклилигини n ни, аксинча, умумий ѓоваклилиги
n маълум бўлса, у орќали ѓоваклилик коэффициенти Е ни аниќлаш мумкин.
Яъни
Е
n
tќ------*100 %
Eќ------
1ЌE
1-n
Do'stlaringiz bilan baham: