Вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети

 

---

48 
7-МАЪРУЗА 
МАВЗУ. Олий нерв фаолияти ва унинг ёшга боғлиқ хусусиятлари. 
 
Режа: 
1. Шартли ва шартсиз рефлекслар. 
2. Бош мияда нерв жараёнларининг динамикаси. 
3. Олий нерв фаолиятининг нейродинамик типлари. 
4. Олий нерв фаолиятининг ўзига хос хусусиятлари. 
5. Функционал ҳолатлар (ҳаракат, уйқу ва туш кўриш, чарчаш, стресс ва
дистресс) 
 
Таянч сўзлар: шартсиз рефлекслар, шартли рефлекслар, инстинкт, динамик 
стреотип, қўзғалиш, тормозланиш, нутқ, диққат, хотира, сангвиник, холерик, 
меланхолик, флегматик.
 
Шартсиз ва шартли рефлекслар механизми 
Янги туғилган болаларнинг индивидуал мослашувнинг илк шакллари
натурал шартли рефлекслар ҳисобланади. Бола туғилганидан кейин 2 ҳафта ўтгач, 
бир хил режимда овқатлантирилганда овқатлантиришдан 30 дақиқа илгари бола 
қонида лейкоцитлар концентрацияси ортади, газ алмашинуви кучаяди ва кейин 
бола уйғонади. Ушбу ҳодисалар вақтга нисбатан натурал овқатланиш рефлекси 
сифатида баҳоланади. Деярли бир вақтнинг ўзида яна бир натурал шартли 
рефлекс , яъни овқатланиш учун тана ҳолати рефлекси пайдо бўлади. Унга сигнал 
сифатида проприорецепторларни, тери ва вестибуляр рецепторларни 
қўзғатгичларини мажмуаси хизмат қилади, овқатлантириш эса уни
мустаҳкамлайди. 
Болаларни режимга мослашиши (уйқу, бедорлик, овқатланиш ) кетма – кет 
қўзғатгичлар мажмуасига вақтли алоқала тизимини ҳосил бўлишига 
асосланган. Туғилганидан кейинги биринчи ярим йилда болалар учун ташқи 
шартли қўзғатгичлар катта аҳамиятга эга эмас. Масалан, улар атрофдаги ҳолатни 
ўзгаришларига реакция қилмайдилар, лекин овқатланиш ва уйқу режимини 
бузилишига жуда сезгирдир. 
Нерв тизимининг умумий фаолияти шартли равишда қуйи ва олий нерв 
фаолиятларига бўлиб ўрганилади. Нерв тизимининг турли ички аъзолар ва скелет 
мускулларини уйғунлашган ҳолда ишлашини бошқариб турадиган функцияси 
қуйи нерв фаолияти дейилади. Нерв тизимининг тез-тез ўзгариб турадиган, унинг 
ташқи шароитга мослашишини таъминлайдиган функцияси олий нерв фаолияти 
деб номланади.