Вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети

 
Адабиётлар 
1.У.З.Қодиров «Одам физиологияси» Т. 1996 й. 
2.О.Т.Алявия, Ш.Қ.Қодиров ва бошқалар «Нормал физиология» Т. 2007 й. 
3. Физиология человека. В 3-тт./Под. ред. Р.Шмидта и Г.Тевса.-М.: Мир, 1996 г. 
843 с. пер. с англ.
4. П.В.Симонов. Высшая нервная деятельность человека. Мотивационно-
эмоциональные аспекты.-М.: Наука,1975г. 
5. Н.Н.Данилова, А.Л.Крылова. Физиология высшей нервной деятельности. 
Ростов-на-Дону «изд. ФЕНИКС» 1999г.474с. 
6. Клемешева Л.М., Алматов К.Т., Матчонов А. Возрастная физиология.- Т.: 
НУУз., 2002. 
7. Содиқов Б.А., Кучкарова Л.С., Қурбонов Ш.Қ. Болалар ва ўсмирлар 
физиологияси ва гигиенаси. Т.2005 й. 
8. Lauralee Sherwood. Fundamentals of Human Phsiology. West Virgina 
university.2012. 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

59 
8-МАЪРУЗА 
МАВЗУ. Анализаторлар физиологияси ва гигиенаси 
Режа: 
1. Кўриш ва эшитиш анализаторларининг ёшга боғлиқ хусусиятлари. 
2.Ўқув хоналарининг ёритилишига қўйиладиган гигиеник талаблар.
3.Вестибуляр (мувозанат) анализатори.
4.Ҳид билиш ва таъм билиш анализаторлари.
5.Тери анализаторининг ёшга боғлиқ хусусиятлари.
 
 
Таянч сўзлар: аккомодация, миопия, астигматизм, кўриш ўткирлиги, 
далтонизм, перилимфа, эндолимфа, суякли лабиринт, вестибуляр, рецептор. 
Одам танаси уни ўраб олган ташқи муҳит ҳамда ўзининг ички муҳити 
ҳақидаги ахборотларни махсус сезги аъзолари ёки анализаторлар орқали қабул 
қилиш хусусиятларига эга. Ташқи ва ички таъсир этувчи омиллар ўз табиатидан
қатъий назар нерв тизимида тегишли нерв импулсларига айланиб, маълум 
тасаввурни ҳосил килади. И.П.Павлов анализатор деган атамани 1909 йилда 
таклиф қилиб, ҳар бир анализатор учта асосий, яъни рецептор ёки сезувчи, 
ўтказувчи ҳамда марказий қисмлардан иборат деган илмий асосланган 
умумлаштирувчи таълимот яратди. 
Рецептор қисм кабул қилинган қитиқлагичларни тегишли нерв 
импулсларига айлантириб берадиган махсус нерв ҳужайралари ёки нерв 
учларидан ташкил топган бўлиб, уларнинг тузилиши муҳит таъсиротларини 
қабул қилишга мослашган бўлиб, турли таъсуротларни қабул қилиши билан бир 
—биридан фарқ қилади (кўз рецепторлари ёруғлик нурини, қулоқ рецепторлари 
товуш тўлқинини ва бошқалар). Ўтказувчи қисм маълум анализатордан марказий 
нерв тизими орқали мия ярим шарлари пўстлоғигача борадиган нерв толаларидан 
иборат. Марказий қисм ярим шарлари пўстлоғигача борадиган нерв толаларидан 
иборат. Марказий қисм ярим шарлар пўстлоғидаги белгиланган сезги аъзосининг 
соҳаси бўлиб, у ички ва ташқи муҳитдан келган импулсларни марказий таҳлил 
қилади. Сезги аъзолари бир-бири билан яқиндан боғланиб фаолият кўрсатади ва 
бу нарса яшаётган муҳит ҳақида тўлиқ тасаввурга эга бўлиш ва уни идрок қилиш 
имкониятини беради. Бола туғилганидан бошлаб барча анализаторлар орқали 
унинг марказий нерв тизимига тегишли ахборотларнинг бориб туришиунинг ҳар 
томонлама баркамол бўлишини таъминлайди. Сезги аъзоларининг етарли 
ишламаслиги ёки етарли фаолият кўрсатмаслиги, одамнинг ақлий жиҳатдан етук 
бўлишига салбий таъсир қилади.