Вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети

Флегматик. Оптимал қўзғалувчан, босиқ, секин тип. Бу типдаги болаларда 
шартли рефлекслар секинлик билан ҳосил бўлади. Бундай болалар босиқ хулқ —
атвори билан ажралиб туради. Ҳосил бўлган шартли рефлекслар мустаҳкам 
бўлади. Болалар оғир —вазмин, кўпинча, яхши ўқийди. Қийинчиликларни 
енгишда етарлича тиришқоқ бўлишади. Берилган топшириқни пухталик билан 
бажаришга ҳаракат қилишади. Мураккаб топшириқларни бажаришга лойиқ. 
Флегматиклар равон, лекин секин нутқга эга, уларда етарлича сўз бойлиги 
мавжуд, кўпроқ эшитади, кам гапирса ҳам, ўринли сўзлашади. Уларни 
шошилтириб бўлмайди, чунки, шошилтирганда улар бутунлай ишини ташлаб 
кетишлари мумкин. Бу типдаги болаларда шартли рефлекслар секин пайдо 
бўлади, лекин шартли рефлексларнинг ўчиши ҳам секин бўлади. 
Холерик. Кучли, қўзғалувчан, ўзини тута олмайдиган тип. Бундай 
болаларда мия пўстлоқ ости фаолиятининг юқори қузғалувчанлиги ва мия 
пўстлоғининг етарлича бошкаруви бўлмаганлиги кузатилади, шартли рефлекслар 
тез ҳосил бўлади, қўзғалиш жараёнлари тормозланишдан устун бўлади. Бундай 
болаларни ўқитиш ва тарбиялашда бардош, эътибор, тиришқоқлик талаб этилади. 
Болаларда нутқ тез бўлиниб кетувчан ва эмоционал бўлади. Бу типга кирувчи 
болаларда қизиқиш, уришиш ва бошқа кутилмаган қилиқлар кўпроқ учрайди. 

---

57 
Уларнинг нутқини тушуниб бўлмайди, чунки сўзлар ва гаплар бир —бири билан 
боғланмаган бўлади. Холериклар фикрни қийин ифодалайди. Бу типга кирувчи 
болаларни тарбиялаш кийин. Улардаги шартли рефлекслар барқарор эмас. 
Меланхолик - суст қўзғалувчан, кучсиз тип. Меланхоликларда шартли 
рефлексларнинг секин ҳосил бўлиши, катта ярим шарлар пўстлоғи ва пўстлоқ 
ости марказларининг суст қўзғалувчанлиги туфайли рўй беради. Кучли ва узоқ 
таъсирлар нерв тизимининг тез чарчашига сабаб бўлади. Бундай болалар тез—тез 
асабийлашадилар. Меланхолик типдаги болалар кўпинча ўзи билан ўзи бўлиб, 
сал нарсага суюниб, сал нарсага хафа бўлиши мумкин. Хафачилик ва 
хурсандчилик уларда узоқ давом этади. Улар кўпчилик билан мулоқотда 
бўлишни ёқтирмайдилар. Болалар нутқи яхши ривожланмаган, фикрни ифодалаш 
ҳам улар учун қийин. Меланхоликлар соғломлаштириш муолажаларига 
мухтождирлар. Кўпчиликнинг ўртасида уларни тарбиялаш қийин. Ички 
тормозланиш жараёнлари кучсиз, ташқи тормозланиш жараёнлари эса, аксинча, 
кучли. Бу типга кирувчи болалар тез чарчайди. Шуларни зътиборга олиб, мактаб 
шифокори ва ўқитувчилар тарбиявий ўқитиш жараёнларини олиб боришлари 
зарур. Нерв тизимининг типологик хусусиятлари боланинг фикрларини, 
қарашларини таърифламайди ва уни шахс сифатида белгиламайди. Олий нерв 
фаолиятининг яхши ва ёмон типлари бўлмайди ва тўғри ташкил қилинган 
педагогик фаолият ҳар қандай нерв тизимидаги боланинг ривожини тўла 
таъминлайди. Одамларда олий нерв фаолиятининг типи иккинчи сигнал тизими 
туфайли ўзига хос бўлади.