Vazirligi urganch Davlat Universiteti Sanatshunoslik fakulteti Tasviriy san’at va muhandislik grafikasi yonalishi

Sinf doskasida ishlash - katta san'at bo'lib, uni oldindan zaruriy tayyorgarliklar va mashqlar orqali egallanadi. O'quvchilaming chizmachilik darslaridagi grafik faolligini oshirish, chizma ustida ishlashda harakatlarining mantiqiyligi va ketma-ketligini shakllantirishda o'qituvchining sinf doskasida ishlash mahoratining ahamiyati katta.
Sinf doskasida ishlash mahorati darsning tarkibiy qismi bo'lib, unga quyidagi tashkiliy va metodik xarakterdagi talablar qo'yiladi:
1. Zarur jihozlar va qurollarni tayyorlash: ingichka va yo'g'on chiziqlar o'tkazish uchun bo'rni (jumladan, rangli bo'mi ham) yo'nib tayyorlash; sirkulga boor o'rnatib qo'yish, quruq va namlangan gubka (yoki latta)ni tayyorlash.
2. Sinf doskasida ishlashda grafik harakatlarning kompozitsion va masshtabli tasvirlarini avvaldan belgilab olish.
3. Sinf doskasida ish lash vaqtida o'qituvchi o'zi chizayotgan tasvirIarni gavdasi bilan bekitib ishlasa, bu o'quvchilaming g'ashiga tegishini esda saqlashi kerak. Shunga o'xshash salbiy holatlar bo'imasligi uchun o'qituvchi alohida mahoratni egallashi kerak.
4. Grafik yasash bosqichlarini o'quvchilarga tushuntirib berish kerak. Ba'zi hollarda bunday yasashlarni o'qituvchi oldindan tushuntiraqi, yoki tayyor grafik tasvirda bayon qiladi.
5. Chizmachilik asboblaridan foydalanish malakalarini mashinal darajasigacha rivojlantirishga alohida e'tibor qilish zarur. Bularga reysshina yoki chizg'ich va uchburchak, ikkita uchburchaklik yordamida parallel chiziqlar o'tkazish; reysshina yoki chizg'ich va uchburchakliklardan foydalanib o'zaro perpendikular to'g'ri chiziqlar o'tkazish; 30° , 45° , 60° , 75° va 90° lik burchaklarni yasashda zarur hollarda uchburchakliklar yoki transportirdan foydalanish; aylana chizish va uni 12 ta teng bo'lakka bo'lishda sirkuldan foydalanish kabilar kiradi.
6. Sirkuldan foydalanishda quyidagi ikkita vaziyatga e'tibor qilish kerak:
• aylanalarning markazlarini oldindan o'tkazilgan ingichka o'q chiziqlaming kesishuv nuqtasidan o'tkazib yasash kerak. Aks holda aylana markazini «yo'qotib» qo'yish mumkin.
• doskada aylanani soat strelkasi bo'yicha chizish kerak. Bu tavsiyalaming hammasi tutashuv chiziqlarini chizishga ham tegishlidir.
7. Odatda geometrik jisrnlar, hattoki detallar proeksiyalarining grafik yasashlarini ham bosh ko'rinish (oldindan ko'rinis~)ni yasashdan boshlanadi. Ayrim hollarda yasashlami ustdan ko'rinishdan boshlash kerak. Masalan, silindrik, konik, prizmatik va piramidal shaklli buyumlarning proeksiyalarini avval ustdan ko'rinishi proeksiyalarini bajarib oson yasaladi.
8. O'qituvchining chizmani yakunlamasdan qoldirishiga, uni bajarish paytida tez-tez o'chirib to'g'rilashlariga o'quvchilar salbiy munosabat bildiradilar. Buning oldini olish uchun bayon qilinadigan material va grafik yasashlaming hajmi hamda vaqtini oldindan belgilab olish kerak.
9. Buyumlarning uchta asosiy proeksiyalari (asosiy ko'rinishlar -olddan, ustdan va chapdan)ni bajarishga o'rgatishning dastlabki bosqichlarida barcha proeksion bog'lanish chiziqlarini chizib ko'rsatish talab qilinadi. Keyinchalik, o'qituvchi o'quvchilar buyum chizmasidagi proeksion bog'lanishlarni mustahkam o'zlashtirganlariga ishonch hosil qilib asta-sekinlik bilan ularni bog'lanish chiziqlarisiz chizma hajarishga o'rgatishi kerak. Proeksion bog'lanish chiziqlari hamma yordamchi chiziqlar singari faqat chizmani «ifloslantiradi».
10. Rangli bo'rdan faqat istisno tariqasida qiyin masalalarning javobini, yoki mavzuning alohida jiddiy qismlariga urg'u berish, ulami ko'rsatishda foydalanish mumkin. Aks holda bu usul o'quvchilar uchun odatdagi hol bo'lib qoladi.
11. Biror mavzu bO'yicha doskada bajarilgan chizmalar atrofini turli yozuvlar bilan to'ldirib tashlamaslik kerak. Chunki chizma va yozuvlar ortiqcha zichlashib ketib, o'quvchilarning ma'lumotlarni o'zlashtirishini qiyinlashtiradi.
12. Biror mavzu bo'yicha uzoq tushuntirilishi kO'zlangan va butun darsga mo'ljallangan murakkab chizmalarni o'qituvchi oldindan doskada tayyorlab qo'yishi kerak.
13. Chizmani qayta qurishni namoyish qiladigan (mas alan, oltiburchakli piramida yoyilmasi) grafik tasvirlar uchun doskada ularni joylashtirishga bo'sh joyni oldindan ajratib qo'yish kerak. Aks holda «qayta qurilgan tasvir» doska chegarasidan «chiqib ketadi».
14. Detaining asliga qarab eskiz bajarishda o'qituvchi doskada o'quvchilarga chizmachilik asboblarisiz qo'lda, ko'z bilan chamalab detal proeksiyalarini saqlagan holda chizma bajarish ko'nikmasini namoyish qilishi kerak.
15. Sinf doskasida ishlashda kO'pincha o'quvchilar bilan aloqaning qisqa muddatga uzilib qolishi natijasida o'qituvchida psixologik qiyinchiliklar tug'ilishi mumkin.
O'qituvchi dars davomida o'quvchilar diqqatini jalb qilib turishi kerak. Busiz ta'limning pedagogik maqsadlariga erishish mumkin emas. Shuning uchun yuqorida aytilganidek sinf doskasida doimiy mashq qilib borish o'qituvchining og'ir faoliyatidagi muvaffaqiyati garovidir.
Ish muvaffaqiyatini faqatgina yaxshi grafika va sinf doskasida tez chizma bajarishgina hal qilmaydi. O'qituvchi darsga tayyorlanish jarayonida chizmaning sinf doskasida joylashishi, ko'rinishi, komponovkasini ham puxta o'ylab olishi kerak. O'quvchilarning murakkab detallar bo'yicha grafik materiallami yuzaki. rasman o'zlashtirishlaridan saqlanish uchun sinf doskasida bajariladigan chizmalami metodik jihatdan to'g'ri ketma-ketlikda, bosqichlar bo'yicha bajarib borish kerak. Doskada ishlash metodikasini o'quvchilarga ko'rsatib borishning ahamiyati juda katta.
Chizma bajarishda detal chiziqli o'lchamlari proporsiyalarini saqlashga (taxminiy bo'isa ham) e'tibor qilish kerak. O'qituvchi chizmachilik asboblaridan, ayniqsa chizgichdan sinf doskasida ishlashning ratsional usullarini egallaganligining ahamiyati katta.
Xulosa
Maktabda Chizmachilik kursi umumta’lim xarakteriga ega bo‘lgan o‘qituvchilarga politehnika ta’limi berishning tarkibiy qismidir. Kursdan ko‘zlangan maqsad o‘quvchilarga fazoviy shakllarni, tekkislikda tasvirlash usullarini nazariy asoslarini berish, grafikaviy tasvirlashning asosiy va eng ko‘p tarqalgan usullarni o‘rgatish, ularni grafikaviy vositalar orqali informatsiya berish jarayonida qo‘llaniladigan shartli belgilar bilan tanishtirish.
Chizmalarni chizish va bajarishda qo‘llaniladigan qoida va shartliliklarni o‘rganish, proeksion usullar asosida amalga oshiriladi. Bularning hammasi chizmachilik kursini o‘rganishga to‘g’ri ilmiy yondashuvni ta’minlaydi va fanni o‘rgana boshlashdanoq turmush va mehnat bilan chambarchas bog’lab ta’lim berishga sharoit yaratadi.
Dasturda o‘quvchilarga chizmachilikka ma’lum darajada tugallangan bilim va ko‘nikma berish ko‘zda tutiladi. o‘quvchilar narsalar va mashina detallari, eskizlar, chizmalar va tehnikaviy rasmlarni o‘qishi va chizishga unga murakkab bo‘lmagan yig’ish chizmalarni o‘qishga o‘rganishlari qurilish chizmalari va sxemalari haqida umumiy tasavvur olishlari lozim.
Chizmachilikni o‘rgatish o‘quvchilarning politexnik tayyorgarligini oshirishga yordam bermog’i darkor. Bunga chizmachilikni o‘rganishni hayot bilan chambarchas bog’lab olib borgan, fanlararo bog’lanishidan keng foydalanildgan. O‘quvchilarga rotsional ish usullarini shakllantirgan va ularga grafik faoliyat jarayoniga umumiy mehnat madaniyati elementlari hosil qilgan, qiziqarli masalalarning ancha keng va hilma xil to‘plamidan foydalangan o‘quvchilarning ijodiy qobilyatini o‘stirib, predmetni o‘rganishga qiziqishini oshirgan taqdirdagina erishish mumkin
O‘qituvchi masalasi va mashqlarning ijodiy, o‘ziga hos xususiyatida bo‘lishiga erishmog’i darkor. O‘quvchilar faqat ko‘chirib olish bilan shugullanadigan topshiriqlarni iloji boricha kamaytirishga harakat qilishlari lozim.
Buning uchun o‘qituvchi har bir o‘quvchiga individual tarqatma materiallari tuzishi yoki metodik adabiyotlarda ijodiy foydalanishi lozim.
Pedagogikamizga kirib kelgan har bir yangilik, amalga oshirilayotgan islohotlar, yangi pedagogik texnalogiyalar,ularning maqsad va vazifalari, afzalliklari, imkoniyatlari pedagogik matbuotda, seminarlarda, metodik qo‘llanmalarda batafsil tasvirlangan. Bu yangiliklarni atroflicha o‘rganilib joriy etish bo‘yicha aniq chora-tadbirlar belgilangan ta’lim muassasalarida bilim sifatining o‘sishi kuzatiladi. Qayerda o‘qituvchi maktab rahbari loqayd bo‘lsa,o‘sha yerda eskirgan uslubga yopishib olib, yangiliklardan qo‘rqmoqda. Bu esa o‘sha muassasalardagi ta’lim sifatining o‘sishiga o‘zining salbiy ta’sirini ko‘rsatmoqda. Ko‘pchilik ta’lim muassasalarida pedagogik yangiliklarni amaliyotga olib kirish, tajriba-sinovlarni tashkil etish uslubini yaxshi bilmaydilar.Shuning uchun har bir tuman (shahar) uslub xonalari qoshida doimiy harakatdagi yangi pedagogik texnologiyalar bo‘yicha tashabbuskor inavatsion guruhlar yoki yangi pedagogik texnalogiyalar asosida ishlovchi o‘qituvchilar uyushmasi tashkil etilgan.