Vazirligi toshkent farmatsevtika

Usulning qo‘llanilish doirasi va uning afzalliklari
Asosiy afzalliklari. 1. Ishlatilish doirasi juda keng. Agar tekshiriluvchi modda yorug‘likni, kuchsiz yutsa, uni tegishli reaktiv qo‘shib, yorug‘likni kuchli yutadigan moddaga aylantirish mumkin.

2. 
   Turli reagentlarni qo‘llash bilan uning sezgirligini oshirish mumkin. Ayniqsa bu usul bilan turli moddalarni (qoldiq) yuqlarini aniqlash mumkin.
   
3. 
   Bu usul bilan aniqlash juda tez olib boriladi, chunki bu usul titrlangan eritmadan qo‘shmasdan bajariladi va eng oxirgi o‘lchash operatsiyasi juda ham sodda. Bundan tashqari o‘tkaziladigan ajratish sonini qisqartirish yoki oldini olish mumkin, chunki xalaqit qiluvchi ionlarni yo‘qotish uchun analitik kimyoda ishlatiladigan barcha usullardan (reaktiv tanlash, oksidlanish-qaytarilish, ph--muhitini zarur sharoitga keltirish, komplekslar hosil qilish, organik erituvchilarni ishlatish) foydalanish mumkin
   

2. 
   Tekshiriluvchi eritma barcha xalaqit qiluvchi moddalar saqlagan eritma bilan (nazorat tajribasi) solishtirish mumkin, bundan tashqari, ko‘pincha kerakli moddani aniqlashni boshqa nur yutuvchi moddalar ishtirokida olib borish mumkin.
   

Moddalarning nur yutishi va nur o‘tkazishining xarakteri va qiymati tekshiriluvchi moddaning tabiatiga va eritmadagi konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘ladi.

Murakkab tarkibdagi molekulalar eritmalarini aniq bir to‘lqin uzunligida nur yutish xususiyatini ko‘rsatkichi ma’lum qiyinchiliklar keltiradi. Shuning uchun amaliy olib boriladigan natijalar yordamida biror bir xulosaga ega bo‘lishi mumkin. Ma’lum to‘lqin uzunligida murakkab modda eritmasini nur yutishi uning kimyoviy tuzilishiga bog‘liqdir, unda tashqi elektron orbitallarini kimyoviy bog‘larni hosil qilishiga asoslangan. Shundan ko‘rinib turibdiki organik molekulalarning spektral xususiyati tarkibidagi quyidagi elektron bog‘larni hosil bo‘lishiga bir xil bog‘larni hosil qilishi,  - elektron bog‘larni, qo‘sh bog‘larni hosil qilishi -  - elektron bog‘larni va molekulalarda azot, kislorod elementini saqlaganlar erkin elektron parlarini yoki n – elektronlari ishtirokida bo‘lishi kuzatiladi. Bunday har xil elektronlarning o‘zgarishi natijasida, har xil spektral xususiyatga ega bo‘lgan xolatlarni kuzatish mumkin. Ulardan tashqari spektrlarning hosil bo‘lishida qo‘llanilgan organik erituvchilarning xususiyatlariga ham bog‘liqdir.

Modda eritmalarining ma’lum spektrda nur yutishi modda molekulasida aniq atomlarning mavjudligiga bog‘liqdir.

Rang hosil qiluvchi gurux moddalarini nur yutishi ko‘zga ko‘rinadigan spektr oralig‘ida bo‘lib, ularni xromaformlar deb yuritiladi. Quyidagi jadvalda xromafor hosil quluvchi gurux, ularni nur yutish oralig‘i va shu guruxga to‘g‘ri keladigan yuqori nur etish oralig‘i to‘g‘risida ma’lumotlar keltirilgan.

Xromafor guruxi	formulasi	Modda	Erituvchi	^max,^nm	
karbonil	>S=O	atseton	spirt	270,0	15,8
karbonil	>S=O	atsetaldegat	spirt	293,4	11,8
karboksil	-SOON	Sirka kis-si	Toza suv	204,0	60,0
etilen	-S=S-	Etilen	Toza suv	193,0	10.10^3
azometin	>S=N-	atsetoksim	Toza suv	190,0	5.10^3
nitroza	- N=O	Nitrozo-butan	efir	665,0	20
nitrit	-O- N=O	Oktilnitrit	geksan	230,0	2,2.10^3
benzol	^S6^N6	oktilnitrit	geksan	255,0	230
nitrat	^-O-NO2	etilnitrat	dioksan	270,0	12

Yuqorida keltirilgan jadvaldagi ma’lumotlar modda molekulasidagi guruxlar yordmida ma’lum aniqlikdagi spektral nur yutish xususiyati tadiqlab olishga yordam beradi. Ayrim xolatlarda bunday xromoform guruxi bilan bir qatorda uning tasrkibida bo‘lgan aktiv atomlar ishtirokida o‘zi xech qanday nur yutish xususiyatiga ega bo‘lmagan, lekin xromoform guruxi ishtirokidagi rang hosil bo‘lishi va nurning intensivligini oshirishda xizmat qiladi.

^SN3

^{Bunday guruxlarga (-NN}2^{; N ; -ON; -O-SN}3<sup>)

SN</sup>3
Nur yutishni xarakterlovchi asosiy qiymatlari
^{Agar modda eritmasi J}o ^{intensivlikda yorug‘lik (nur to‘plami) o‘tkazilsa, nur eritma qatlamidan o‘tgandan keyin uning intensivligi J}t <sup>gacha kamayadi. Bularning nisbati yorug‘lik

J</sup>o