Вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

Меҳнат редукцияси
– мураккаб меҳнатни оддий меҳнатга 
айлантиришдир
, бундан мақсад турли мураккабликдаги меҳнатга ҳақ тўлаш 
ўлчовларини аниқлашдир. Жамият ривожланганлиги билан мураккаб меҳнат 
улуши ортиб боради. Бунга сабаб корхонанинг техника билан қуролланиш 
даражаси 
ошганлиги, 
ходимларнинг 
маълумоти 
ва 
ривожланишига 
қўйиладиган талабларнинг ортганлигидир. 
Мураккаб меҳнат
оддий меҳнатдан фарқ қилиб, бир қатор 
хусусиятларга эга бўлади: 
ходимнинг ҳаракатларини режалаштириш, таҳлил қилиш, назорат 
қилиш ва мувофиқлаштириш каби ақлий меҳнат функцияларини 
бажариш; 
ходимнинг теран фикрини бир жойга тўплаши ва аниқ мақсад билан 
интилиши; 
қарорлар қабул қилиш ва ҳаракатлардаги изчиллик; 
ходим организмининг ташқи таъсирларга аниқ ва тўғри акс-садо 
бериши; 
тез, чаққон ва хилма-хил меҳнат ҳаракатлари; 
меҳнат натижалари учун жавобгарлик. 
Меҳнат мазмунининг иккинчи белгиси – ходимнинг касбга 
яроқлилигидир. 
Унинг 
меҳнати 
натижаларига 
таъсири 
инсоннинг 
қобилиятлари, унда генетик иқтидорларнинг шаклланиши ва ривожланиши, 
касбни тўғри танлаш, кадрларнинг ривожланиши ва уларни танлаш шартлари 
билан боғлиқдир. Касбий танлашда касбга яроқлиликни аниқлашнинг махсус 
усуллари, масалан, профессиографиянинг аҳамияти катта. 

---

16 
Меҳнат мазмунининг учинчи белгиси – ходимнинг мустақиллик 
даражаси
 
бўлиб, у мулкчилик шакли билан боғлиқ ташқи чекланишларга ҳам, 
шунингдек, ишнинг мураккаблик миқѐси ва даражаси тақоза этувчи ички 
чекланишларга ҳам алоқадордир. Жавобгарлик даражасини оширганда 
қарорлар қабул қилишда чеклашларнинг камайиши ҳаракатларнинг кўпроқ 
эркин бўлишини, ижодкорликни ва муаммоларни ҳал этишга норасмий 
ѐндашиш имкониятини билдиради. Ҳар қандай эркинлик каби мустақиллик 
даражасининг ортиши ҳам ҳамма нарсани бемалол қилиш мумкинлигини 
билдирмайди. Ходимнинг мустақиллиги ривожланган шахснинг ўз-ўзини 
англаш даражаси мезони, иш натижалари учун жавобгарлик чораларини 
англатади. 
Ҳозирги вақтда меҳнат тақсимотининг у ѐки бу шакли соф ҳолда 
қўлланадиган касбни айтиш қийин, мазкур касбда фақат у ѐки бу шаклнинг 
устунлиги ҳақидагина гапириш мумкин. Масалан, юк ташувчининг меҳнати 
оддий, жисмоний, бир хилдаги меҳнатдир, у жонли меҳнат ҳам, буюмлашган 
меҳнат ҳам бўлиши мумкин. Ўқитувчи меҳнати учун ақлий, жонли ва ижодий 
меҳнат хосдир. Кўпчилик касбларни меҳнат тақсимоти шакллари бўйича 
аралаш меҳнат деб аташ мумкин. Бундай меҳнатга сотувчининг, иқтисодчи ва 
менежернинг меҳнатини киритиш мумкин. 
Кўрсатиб ўтилган меҳнат тақсимоти шартли ҳисобланади. Бироқ у 
мазкур касбдаги ходим меҳнатига ҳақ тўлаш ўлчовини аниқлашга унинг меҳнат 
ҳиссаси ва жамиятда тутган роли мезонидан келиб чиқиб тўғри ѐндашиш 
имконини беради.
Меҳнат мазмунини таҳлил қилиш вақтида меҳнат жараѐнида