Вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

ижтимоий-норматив институтлар
ҳам борки, улар бирон-бир 
ташкилотда намоѐн бўлмасдан, балки ўзларича мавжуд бўлиб, фаолият 
кўрсатадилар ҳамда ижтимоий ҳимоя қилишда муайян рол ўйнайдилар. 
Ҳуқуқнинг ҳар бир соҳаси ана шундай ижтимоий-норматив институтлар 
тизимидан иборат (меҳнат ҳуқуқи, меҳнат қонунлари). Ёлланма ходимларни 
ижтимоий ҳимоя қилиш тизимидаги муҳим ижтимоий-норматив институт 
ҳозирги вақтдаги таъриф битимлари, контрактлар, жамоа шартномалари ва 
ҳоказолардир. 
Ўзининг фаолияти билан бутун корхона жамоасини қамраб оладиган ва 
бунинг учун зарур ҳуқуқлари ва имкониятларга эга бўлган асосий ижтимоий 
ҳимоя қилиш институти –
бу, касаба уюшмаси ташкилотидир.
Бозор 
шароитида бу ташкилотнинг ҳимоя қилиш ролини ошириш айниқса зарур. 
Корхона банкрот ѐки ѐпилган тақдирда ѐҳуд ўз ихтисосини ўзгартирган 
шароитда ходимларни ижтимоий ҳимоя қилишни таъминлаш айниқса 
муҳимдир. Бозор шароитида корхона нормал ишлаб турганда ҳам касаба 
уюшмалари ташкилотларининг ижтимоий ҳимоя қилиш вазифасини кескин 
ошириш талаб қилинади. 
Корхонада ходимларни ижтимоий ҳимоя қилишнинг аниқ омили ва 
воситаси 
жамоа шартномасидир.
Бу шартноманинг моҳияти ҳозирги вақтда 
кескин равишда ўзгариб кетди, чунки ѐлланма ходимларга ижтимоий 
ҳимояланишнинг пишиқ-пухта ҳуқуқий базаси зарур бўлади. 

---

148 
Корхоналаримиз ва турли-туман ташкилотларимиз ҳаѐтига тобора 
кенгроқ кириб бораѐтган ва муайян шароитда ижтимоий ҳимоя воситаси 
сифатида майдонга чиқиши мумкин бўлган бошқа муҳим ижтимоий-норматив 
институт 
меҳнат контрактидир
. Уни тўғридан-тўғри ва шак-шубҳасиз 
ижтимоий ҳимоя қилиш институти деб қабул қилиб бўлмайди, лекин 
корхонадаги (меҳнат ташкилотидаги) контракт тизими ходимлар ҳуқуқини 
таъминлайдиган махсус тизим сифатида қараладиган, агар контрактда 
ижтимоий-иқтисодий кафолатлар берилиши қайд этиб ўтилган бўлса, у айнан 
ижтимоий ҳимоя қилиш институти сифатида намоѐн бўлиши мумкин. 
Юқорида санаб ўтилган ижтимоий институтлар маълум даражада 
ижтимоий ҳимоя қилиш механизмига киритилган. Мамлакатимизда ижтимоий 
ҳимоя қилиш механизмини шакллантириш жараѐни узлуксиз давом этмоқда.