Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Bosqichlar
Ma'lumotlarni yig'ish operatsiyalari
1	Tadqiqot olib borish usullari	Kuzatish	Eksperiment	Savolnoma
2	Tadqiqot olib borish qurollari	Anketalar	Mexanik vositalar	Kompyuter tizimlari
3	Tanlab olish rejasi	Tanlab olish birligi	Tanlab olish hajmi	Tanlab olish protsedurasi
4	Aloqa o'matish usullari	Telefon	Pochta, elektron pochta	Shaxsiy aloqa

Ma’lumotlaming umumiy modeliga nisbatan uni modelcha (kichik
model) sifatida ko‘rib chiqamiz. Umumiy holda ma’lumotlaming
modelchasi modelning oddiy mexanik kesilgani emas. Aniq foydalanuvchi
ma’lumotlaming modelchasi ma’lumotlaming butun modeli bilan g‘oyatda
murakkab tarkibiy o‘zgarishlar bilan bog‘langan bo'lishi mumkin.
Modelcha tushunchasi belgini aks ettirishning pragmatik nuqtai nazarini
aks ettiradi.




§ 13.2. Ma’lumotlaming avtomatlashtirilgan banklari


397


Ma’lumotlarni avtomatlashtirilgan banklari,
axborot bazalari, ularning xususiyatiari
Ma’lumotlar bazalari va banfclarining texnologiyasi mashina ishlab chiqarishdagi axborotli ta’minlanishni tashkil qilishning muhim yo‘nalishi bo’ladi. Ma’lumotlar bazalari va banklarining texnologiyalarining rivojlanishi bir qator omillar: foydalanuvchilaming axborotli ehtiyojlarining o’sishi, axborotlarga bo’lgan sifatiy talablaming ortishi, ommaviy xotira yangi turlarining paydo bo’lishi, uning hajmlarini o’sishi, kommunikatsiyalar sohasidagi yangi vositalar va imkoniyatlar hamda ko’pgina boshqa omillar bilan belgilanadi.
Ma’lumotlar bazalari quyidagicha tasniflanadi:

• 
  ma’lumotlarni taqdim etish shakli bo’yicha: video- audio va multimedia tizimlari;
  
• 
  qo’llanilayotgan modelning turi bo’yicha: ierarxik; tarmoqli; relyatsion va aralash;
  
• 
  saqlanayotgan axborotlaming turiga ko‘ra: hujjatli; dalilli (faktografik); leksografik;
  
• 
  ma’lumotlarni saqlashni tashkil qilish va ularga murojaat etish bo’yicha: lokal (shaxsiy); umumiy; tarqatilgan;
  
• 
  xizmatlar ko’rsatish bo’yicha: tekin va tijorat asosida.
  
• 
  mulkchilik turi bo’yicha: davdat qoshida; nodavlat.
  

Ayrim vazifalami hal qilishga mo’ljallangan mahalliy tashkil qilingan axborot to’plamlaridan farqli, ma’lumotlar bazasi quyidagi bir qator talablami qanoatlantiruvchi axborotlaming integratsiyalashtirilgan tizimidan iborat bo’ladi:

• 
  ma’lumotlarni saqlashdagi ortiqchalikni qisqartirish;
  
• 
  ulardagi ziddiyatlami bartaraf qilish;
  
• 
  katta doiradagi vazifalami, shu jumladan yangilarini hal qilish uchun birgalikda foydalanish;
  
• 
  ma’lumotlarga kirishning qulayligi;
  
• 
  bazada ma’lumotlarni saqlashning xavfsizligi, ma’lumotlarni himoyalash;
  
• 
  axborot ta’minotining rivojlanishi natijasida o’zgaruvchi tashqi sharoitlardan ma’lumotlaming mustaqilligi;
  
• 
  nafaqat ma’lumotlarni yaratish va saqlashga, balki ularni muhim holatda ushlab turishga xarajatlami kamaytirish;
  
• 
  foydalanishning egiluvchan tashkiliy shaklining mavjudligi.
  

Ko’rsatilgan talablarning bajarilishi foydalanuvchilar uchun katta hajmdagi ma’lumotlar bilan ishlashning yuqori unumdorligi va samaradorligini beradi.