Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Ma’lumotlar Belgili shaklda aks ettirilgan obyekt yoki obyektlaming munosabatlari haqidagi axborotlar ma’lumotlarni tashkil qiladi. Bu ma’lumotlar inson yoki biror-bir texnik qurilma tomonidan idrok etilishi va tegishli tartibda o'zgartirilishi mumkin. Ma’lumotlaming o'ziga xos xususiyatlari ulaming bir belgili tizimdan boshqasiga axborotlarni yo‘qotmasdan uzatish (qayta kodlashtirish) mumkinligidir. Belgili aks ettirilishning bu muhim xususiyati idrok etuvchiga mo'ljallangan belgilarning turli xildagi tizimlaridagi real muammo vaziyatlami bayon qilishga imkon beradi. Ma’lumotlar banklarini qurishda insonga mo'ljallangan mantiqiy aks ettirilish va uzoq vaqtli xotira qurilmasiga mo'ljallangan jismoniy aks ettirilish haqida gapirish endi an’anaviy bo'lib qolgan. Shuni ta’kidlash kerakki, belgilar o'zlariga muammo soha haqidagi axborotlarga ega ma’lumotlarni tashkil qilmaydi. Eng oddiy holda belgilar yozuvning qayd etilgan izchilligi ko‘rinishida tarkibiy rasmiylashtirilishi kerak, yozuvning har bir maydoni ma’lumotlar banki yaratayotgan muam­mo soha nuqtai nazaridan o‘zgartirilishiga ega bo’lishi kerak. Masalan, agar belgilar o‘zbek alifbosi harflaridan o‘zbek tili so‘zlarini hosil qilish qoidalari bo‘yicha tashkil qilingan bo‘lsa, ular faqat belgilami tashkil qilish qoidalari haqidagi sintaktik axborotlarga ega bo‘ladi. Ushbu ma’noda ulami ma’lumotlar sifatida ko‘rib chiqish mumkin. Ma’lumotlaming turlari quyidagi 13.1 - jadvalda keltirilgan. - jadval Ma’lumotlaming turlari №	Ma’lumotlar turi
Taqdim etish usullari
1	Obraz va rasm ko’rinishidagi ma’lumotlar	Grafik obrazi yoki rasmlar
2	Audio ma’lumotlar	Ovoz, shovqin, ton
3	Video ma’lumotlar	Animatsion (harakatdagi) grafik obrazlar yoki rasmlar
4	Dinamik qatorlar ko’rinishdagi ma’lumotlar	Hisobotlar, jadvallar, dinamik qatorlar

396 13 - bob. Ma’lumotlar bazalari va banklari Muammo soha aks ettirish nuqtai nazaridan biz uchun Semantik axborotlar, ya’ni ayrim belgilar muammo soha obyektlari va ulaming munosabatlari bilan qanday bogianganliklari qiziqish uyg‘otadi. Bu aloqani amalga oshirishning eng oson usuli — bu, yozuv maydoniga belgilangan mazmun berishdir. Masalan, agar maydon «xizmatchining lavozimi» sifatida o'zgartirilsa, unda bu maydonda joylashtirilgan barcha belgilar har xil lavozimlaming aniq identifikatorlari sifatida tushuniladi, bu maydonda biz ulami muammo soha haqidagi ma’lumotlar sifatida ko‘rib chiqamiz. Belgili aks ettirishning pragmatik nuqtai nazarini qisqacha ko‘rib chiqish maqsadga muvofiqdir. Agar muammo sohaning barcha obyektlari va ulaming munosabatlari haqidagi yozuvlaming tuzilishi belgilangan bo‘lsa, unda muammo soha ma’lumotlarining modeli berilganligi haqida gapiramiz. Agar muammo soha keng bo‘lsa, masalan korxonaning ishlab chiqarish faoliyati, unda uning ma’lumotlari modeli etarlicha katta bo'ladi. Korxonada amalda ishlab chiqarish faoliyatini uning butun detallashtirilishida tasawur qiluvchi odam yo‘q, bu shuni bildiradiki, umuman korxonaning boshqaruv tarkibidan hech kimga ma’lumotlar modeli kerak emas. Bu muammoning o‘zi (umumiy modelni qurish) faqat avtomatlashtirilgan axborot tizimini ishlab chiqish va foydalanish munosabati bilan paydo bo‘lgan. Ishlab chiqarish faoliyatining har bir aniq bo’limi yoki bo‘g‘ini uchun axborotli manfaatlaming o‘z sohasiga xosdir, u ham ma’lumotlaming o‘z modeli bilan bayon qilinishi mumkin. Shundan kelib chiqqan holda quyidagi 13.2 -jadvalda birlamchi ma’lumotlami yig'ish asoslari keltirilgan. jadval Birlamchi ma'lumotlarni yig‘ish asoslari №