Вазирлиги Самарқанд иқтисодиѐт ва сервис институти

 
Ўз-ўзини текшириш учун саволлар 
1. Корхона бюджети нима? 
2. Корхонада бюджетлаштиришнинг қандай ижобий томонлари мавжуд? 
3. Корхонада бизнес режанинг аҳамияти қаерда билинади? 
Топшириқлар 
1. 
Корхона 
молиясини 
бошқаришда 
оператив 
молиявий 
режалаштиришни таснифлаб беринг. 
2. Бюджетлаштиришнинг асосий вазифаларини айтиб беринг. 
 

---

139 
11-мавзу. Корхоналар фаолиятида бизнес режа
11.1 Корхоналар фаолиятида бизнес режанинг моҳияти ва 
аҳамияти 
Асосий саволлар: 
1.Корхоналарда бизнес-режа тузишнинг аҳамияти ва моҳияти 
2.Бизнес-режани тузиш услуби 
 
Таянч сўз ва иборалар 
 
Бизнес-режа, ишлаб чиқариш режаси, маркетинг режаси, молия 
режаси, ташкилий режа.
 
1.Корхоналарда бизнес-режа тузишнинг аҳамияти ва моҳияти 
 
Тадбиркорлик фаолиятининг асосий таркибий қисмларидан бири – бизнес-
режадир. Хар кандай иш режа асосида булса, муваффакият келтиради. 
Олдиндан зарур ҳисоб-китоблар қилиниб, имкониятлар тўла эътиборга олинса, 
уйланган иш устида тўла тасаввур қилинса, амалга ошишига тўла ишонч 
қилинади ва уни бажариш учун дадил киришилади. Бундай томонлар бизнес-
режада ўз ифодасини топиши керак. 
Бизнес-режанинг икки томонлама аҳамияти бўлиб, бу ички ва ташки 
заруриятлардан келиб чикади. Чунки у биринчидан тадбиркорликнинг ўз ички 
имкониятларини баҳолаш билишга, фаолиятнинг маъкул усулларини 
белгилашга ѐрдам беради ва шу билан бирга факат тадбиркор учунгина эмас, 
балки корхонадаги барча хизматчиларда тўла ишонч тугдиришга, иккинчидан, 
ташки алокалар урнатишда хам катта ѐрдам беради. Банк, материаллар, энергия 
ва хом ашѐ ўтказиб берувчилар билан иқтисодий алокада булиш учун аввало 
реал хақикатдан келиб чикадиган бизнес-режа булиши керак. 
Айтиш мумкинки, бизнес-режа тадбиркорлик учун зарурият бўлиб 
ҳисобланади. Хар кандай корхонани ташкил этиш сохасидаги фаолият реал, 
амалиѐтни ўзига акс этадиган, барча иш турларини бажаришни режали 
таъминлаѐ оладиган бизнес-режа тузиш дан бошланиши керак. Бундай режа 
марказлаштирилган ва умумхусусиятларга эга бўлган собик совет давридаги 
мавжуд марказий режалиликдан тубдан фарқи бор. Бизнес-режа имкониятлар 
асосида, ихтиѐрийлик хусусиятидаги фарқларнинг реал иш режасидир. Бу режа 
катъийликни инкор этади ва иш жараѐнида ўзгартирилиши ва доимо аниклик 
киритилиб борилиши имкониятига эга бўлган , яъни тадбиркорликнинг 
махоратини тўла ифода этувчи бизнес-режадир. 
Бизнес-режа булажак корхонанинг фаолият ҳажми, шу билан бирга иш 
кўрадиган соха хусусиятларига тўла боғлик ҳолда тулик тузилади. Шунга кўра 
корхонанинг катта-кичиклиги, кенгайиши мумкинлиги ва кайси тармоқка 
тааллуклиги бу режада ўз аксини топиши керак. Чунки, фаолиятдаги барча 
томонлар иш ҳажми ва иш сохасига боғликдир. Фаолият асоси бўлган маҳсулот 
хилини, турини белгиловчи омил сифатида юзага чикади. Ишлаб чиқаришда 

---

140 
ѐки савдода иш куриш бошқа технология ва ташкилотчиликни талаб этади. 
Шунингдек, ишлаб чиқариш тармоқларини оладиган булсак, тукимачилик ва ун 
саноати кабиларнинг талаб ва хусусиятлари турличадир. Шунинг учун хам 
уларнинг бизнес-режалари бир хил булмайди. 
Маҳсулот мураккаблиги хам бизнес-режага таъсир этади. Унинг даражаси 
юқори булса, корхонанинг ички ва ташки алокаларининг мураккаблиги ошади 
ва анча кенг бўлади, иш турлари ҳажми хам юқори бўлади ва хоказо. Буларнинг 
барчаси албатта бизнес-режа ўз аксини топиши керак.