Вазирлиги Самарқанд иқтисодиѐт ва сервис институти

В

РхЦ 
Бунда : 
В-маҳсулот сотишдан келган тушум 
Р-реализация ҳажми 
Ц-реализация қилинган маҳсулотнинг бир бирлик баҳоси 
Режалаштирилаѐтган тушумни аниқлашда реализация қилинаѐтган 
маҳсулотнинг миқдори ва ассортиментини билиш лозим. 
Реализация қилинаѐтган маҳсулотнинг миқдори қуйидаги билан 
аниқлаш мумкин: 
Р

О
1

В

О
2
 
Бунда : 
О
1
-режалаштирилаѐтган йил бошига реализация қилинмаган маҳсулот 
колдиғи. 
О
2
- режалаштирилаѐтган йил охирига реализация қилинмаган маҳсулот 
колдиғи. 
В-маҳсулот бўйича жунатиш мулжалланган товар маҳсулоти 
Режалаштирилаѐтган тушумни аниқлашда маҳсулотни кандай баҳода 
сотилишини билиш керак. 

---

52 
Товар маҳсулотини сотиш ва хизмат кўрсатиш, иш бажариш бўйича 
қуйидаги баҳолар тизими ва турлари кулланилади. 
Аналитик услуб билан ишлаб ҳажмини юқори даражадаги ассортимент 
товарлар ишлаб чиқарувчи ва қайта ишлаб чиқарувчи корхоналар фаолиятидан 
шу услуб билан тушум режалаштирилади. 
Иқтисодий ѐки аналитик услуб билан тушум ѐки фойдани ҳисоблаш куп 
ҳажмдаги товар маҳсулотни ишлаб чиқараѐтган корхоналар фаолияти учун 
тааллукли бўлиб, бу усул билан тушум ѐки фойданинг афзаллиги шу ишлаб 
чиқараѐтган товар маҳсулот турлари бўйича йил давомида таъсир этувчи барча 
омиллар бўйича қўшимча тушум ѐки фойда олиш имкониятини беради. Бу 
услуб билан тушум ѐки фойданинг режалаштиришнинг камчилиги аник сум ѐки 
тийинда 
тушум 
ѐки 
фойдани 
ҳисоблаш 
имкониятини 
бермайди. 
Режалаштирилаѐтган йилга иқтисодий ѐки аналитик услуб билан тушум ва 
фойдани ҳисоблаш тартиби. 
Иқтисодий барқарорлик шароитида оптимал тушумни прогнозлашда 
аналитик услубдан фойдаланилади. Мисол тариқасида 2 та графикни кўрамиз. 
Графикда кулланилаѐтган нархлар, тушум ва истеьмолчиларнинг талаби 
ўртасидаги фарқ кўрсатилган. Е туғри чизик нарх даражасига боғлик ҳолда 
ишлаб чиқарилган маҳсулотга бўлган талабнинг ўзгаришини ифодалайди. 
Куриниб турибдики, канчалик нарх даражаси юқори булса, шунчалик талаб 
паст бўлади ва аксинча, нарх даражаси канчалик паст булса, шунчалик талаб 
юқори бўлади.
Агар Р0 нарх урнатилган булса, тушумни режалаштириш ҳажми турт 
бурчак юзасига тенг бўлади, яъни
А) чизмада ВОМК, б) чизмада В
1
О
1
М
1
К
1
Маҳсулотнинг (иш, хизмат) сотишнинг даражасига асосий таъсир этувчи 
омиллардан бири бу нархнинг шаклланиш даражасидир. Натижада нарх бозор 
орқали аникланади; талаб ва таклиф ўртасидаги муносабат хам таъсир 
кўрсатади.
Истеъмол фонди - корхона ишчиларининг моддий ва ижтимоий 
эхтиѐжларини кондириш учун корхона ялпи фойдасидан ташкил қилинадиган 
фонд. Истеъмол фондини ташкил қилишда қуйидаги қонунчиликка эътибор 
P
C
A
K
D
B
E талаб
O
Q
M
L
P
1
C
1
A
1
K
1
D
1
B
1
O
1
Q
1
M
1
L
1

---

53 
бериш керак: баланс даромадининг усиш тезлиги истеъмол фондининг усиш 
тезлигидан юқори булиши керак (иш хақи хам шунинг таркибида). 
4 гурухга булинувчи корхона оператив пул фондлари давр оралиғида 
шаклланади. 
Бир ойда икки марта ѐки бир марта ишхақини тўлаш учун пул фондлари 
ташкил этилади. Унинг асоси бўлиб иш хақи фонди ҳисобланади. Ўз вақт ида 
иш хақи бўйича ҳисоб-китоб қилиш учун корхона бир неча масалаларни хал 
килади. Шу мақсадларда керак бўлган пул маблағлари тупланади, пул 
маблағлари мавжуд булмаса корхона банкка мурожат килади. 
Юқорида айтиб утилган фондлардан ташқари корхонада қуйидаги 
мақсадлар учун фондлар ташкил қилинади: банк кредитларини тўлаш учун, 
янги техникани ўзлаштириш учун, илмий-техникавий ишлар учун.