26
йирик корхоналарда молиявий бўлим бир неча гуруҳ (бюро) лардан таркиб
топади, уларнинг ҳар бирига маълум функциялар юклатилган бўлим бошлиғи
бевосита корхонанинг бошқарувчига бўйсунади.
Келтирилган молиявий бўлимнинг тузилиши умуман корхонада барча
харажатларни молиялаштириш ва ҳисоб-китобларни амалга ошириш учун
бажариш керак бўлган молиявий ишларнинг мазмунига мос келади.
Яқин вақтгача корхонада молиявий иш соф оператив масалаларни ҳал
қилишдан иборат эди, ҳисоб-китоб ва тўлов ҳужжатларини расмийлаштириш,
бошқа корхоналар, бюджет, банклар, ишчи хизматчилар билан ҳисоб-
китобларни ташкил қилиш. Давлат корхонаси молиявий хизматнинг
вазифалари ва функцияларини белгилаб берган «Молиявий ишни ташкил
қилиш тўғрисидаги" Низом» билан молиявий бўлимларга корхонанинг 5
йиллик молиявий режасида молиявий кўрсаткичларни ишлаб чиқариш,
кескинроқ молиявий ресурсларни кўпайтириш мақсадларида
перспектив режа
лойиҳаларини баҳолаш, кўрсатгичнинг йиллик молиявий режаларини тузиш
юклатилган.
Лекин халқ хўжалигини бошқаришнинг тармоқли тизими шароитида
корхоналарнинг молиявий режалаштириш соҳасидаги ҳуқуқлари жуда
чегараланган бўлган.
Давлат корхонасининг 5 йилнинг молиявий режаси тармоқ вазирлигининг
топшириқлари билан белгиланган, корхона ўзи мустақил тасдиқлайдиган
йиллик молиявий режалар юқори ташкилотлар томонидан корхоналарга
бериладиган сотиладиган маҳсулот ҳажми, муҳим буюмлар номенклатураси,
фойда суммаси, рентабеллик кўрсаткичи, бюджетга тўловлар суммаси бўйича
назорат рақамлари асосида тузилган корхоналар ихтиѐрида қоладиган
фойданинг тақсимланиши ва ишлатилиши тартибга солинган, корхоналар тўла
хўжалик ҳисобига ўтиш даврида эса - иқтисодий рағбатлантириш фондларига
ажратмалар нормативлари ва капитал кўйилмалари орқали созланиб турилган.
Молиявий режани тузишда корхоналарда хўжалик юритишнинг молиявий
натижаларини яхшилаш, имкониятларни сафарбар қилишда хақиқий иқтисодий
манфаатдорлик эди, чунки амортизация ажратмалари ва фойданинг катта қисми
вазирлик томонидан марказлашган фондларга олиб кўйилган ва бошқа
корхоналар ўртасида тақсимланган. 1986-1990
йил мобайнида вазирликлар
ўртасида қайта тақсимланадиган молиявий ресурслар ҳажми ҳатто аввалги 5
йилликларга нисбатан ошди.
Йирик бирлашмалар таркибига кирувчи кўп корхоналарда молиявий
хизмат умуман бўлган, ҳисоб-китоб ва тўлов хужжатларини расмийлаштириш
билан эса бухгалтерия ходимларидан 1-2 киши шуғулланган.
Хўжалик юритишнинг ҳозирги шароитларида молиявий иш сифати
жиҳатидан янги мазмун кашф этади, бу объектив равишда мулкчилик
муносабатларининг ўзгариши ва мулкчиликнинг шаклларига асосланган турли
ташкилий, ҳуқуқий,иқтисодий шаклдаги корхоналарнинг вужудга келиши,
давлат корхоналарининг давлат тасарруфидан чиқарилиши, корхонанинг
хўжалик юритувчи субъектлар сифатидаги, шу
жумладан, ташқи иқтисодий
фаолият соҳасидаги мустақиллиги билан боғлиқ.
28
молиявий режалаштириш, бизнесларнинг тўзилишида иштирок этиш;
таъминотчилар, харидорлар, пудратчилар, банклар,
бюджет билан
ҳисоб-китобларни амалга ошириш;
молиявий таваккалчиликлардан суғурталанишни таъминлаш;
гаров, транс, лизинг ва бошқалар операцияларни ўтказиш;
молиявий -хўжалик ва ташқи иқтисодий фаолиятни таҳлил қилиш;
молиявий ҳисобот юритиш, бухгалтерия баланси ва бошқа молиявий
ҳужжатларни тузиш .
Корхонанинг ўлчами қуйилган мақсадларига кўра юқорида санаб ўтилган
фаолиятлар деталлаши ѐки кенгайиши мумкин. Масалан, инвестиция шѐсати
нафақат капитал қуйилмаларни амалга ошириш билан, балки бошқа
корхонанинг низом капиталига маблағлар қуйиш ѐки ўз акцияларини чиқариш
билан боғлиқ бўлиши мумкин.
Бу фаолиятни амалга оширишда молия соҳасидаги профессионал
мутахассис сифатидаги молиявий менежер бош роль ўйнайди. Йирик
корхоналарда бир нечта молиявий менежерлар ишлайди, улар ҳар хил маълум
мансаб вазифаларини бажаради. Молиявий менежерлар гуруҳини етакчи
молиявий менежер бошқаради, бундай гуруҳлар 1 нечта бўлса бош менежер
бошқаради.
Молиявий менежернинг профессионал даражаси унинг молиявий ва
кредит соҳадаги билимлари солиқлар, банк, биржа ва молиявий фаолиятлар,
бухгалтерия ҳисоби соҳасидаги қонунчиликни билиши корхонанинг балансини
таҳлил қила билишлиги билан белгиланади.
Молиявий менежер валютавий
қонунчиликни, молиявий бозорда ишлашни билиши керак.
Ғарб мамлакатларида бундай мансаб вазифаларини фақат юқори
малакали мутахассис бажара олиши мумкин холос, унинг меҳнатига мос ҳолда
жуда катта иш ҳақи тўланади. Одатда молиявий менежер корхонанинг эгаси
эмас, балки шарнома бўйича ишлаѐтган ходим бўлади. Ўзининг малакаси ва
бошқарув фаолиятининг натижаларига кўра молиявий менежер нафақат иш
ҳақи, балки фойдадан маълум фоиз ҳам олиши мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: