Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Iste'molchi ortiqchaligini o`lchashda talab egri chizig’idan foydalanish

Iste'molchi ortiqchaligi mahsulotga bo`lgan talab egri chizig’i bilan bog'liq. Ularning bog'liqligini yuqorida keltirilgan Elvis Presleyning nodir albomi misolida ko`rib chiqamiz.

Biz albomga bo`lgan talab miqdorining jadvalini aniqlashimiz uchun ehtimoliy to`rt xaridorning to`lov uchun tayyorligidan foydalanamiz. 1-rasmda talab miqdori haqida ma’lumot keltirilgan. Agar narx 100$ dan yuqori bo`lsa, savdo 0 ga teng bo`ladi, chunki hech qaysi xaridor bu albom uchun undan qimmatroq narxda sotib olmoqchi emas. Agar narx 80$ va 100$ oralig’ida bo`lsa, talab miqdori 1ga teng, chunki faqat Jon bunday yuqori narxni berishga tayyor. Agar narx 70$-80$ atrofida bo`lsa, talab miqdori 2, chunki Jon va Pol bu miqdordagi mablag’ni to`lashga tayyor. Shu tarzda talab jadvalini mavjud narxlar asosida tahlil qilishimiz mumkin. Shu tariqa talab miqdori to`rt xaridorning to`lov uchun tayyorligiga binoan turli xil bo`ladi.
1-chizmada keltirilgan grafik, talab egri chizig’i talab jadvaliga mos kelishini ko`rsatadi. Bunda eng yuqori talab miqdori va to`lov uchun tayyorligi o`rtasidagi munosabatlarga e’tibor berish zarur. Har qanday miqdorda talab egri chizig’i belgilagan narx eng quyi to`lashga tayyor xaridorni ko`rsatib beradi, bu xaridor o`zi xohlagan narxdan oshsa, birinchi bo`lib savdodan chiqib ketadi. 4- albomni misol qilib olsak talab egri chizig’ining yuqori ko`rsatkichi 50$ bo`ladi bu Ringo (eng quyi narxda sotib oluvhci xaridor)ning to`lashga tayyorligidan kelib chiqadi. Agar 3 albom misolida olib ko`rsak, bunda talab egri chizig’ining eng yuqori ko`rsatkichi 70$ teng bo`ladi va bu eng quyi narxda sotib olish istagini bildirgan Jorjga qarab belgilanadi.
Chunki talab egri chizig’i xaridorlarning to`lashga tayyorligiga ta’sir ko`rsatadi va biz uni iste'molchi ortiqchaligini o`lchashda ham qo`llashimiz mumkin. 2-rasmda bizning ikkita misol orqali iste’molchi ortiqchaligini hisoblashda talab egri chizig’idan foydalanadi. (a ) chizmada narx 80$ (va undan baland), talab miqdori 1. Etibor bering, narx va talab egri chizig’i o`rtasidagi farq 20$ga teng. Bu miqdor biz avval hisoblaganimizdek, 1ta albom sotilgandagi aniq istemolchi ortiqchaligi demakdir. 2-rasmning (b) chizmasi narx 70$ (va undan baland), bo`lgandagi istemolchi ortiqchaligini ko`rsatadi. Bu holatda, narx va talab egri chizig’i ikkita burchakning yig’indisiga teng. Jonning bu narxdagi istemolchi ortiqchaligi 30$ va Paulniki 10$ ga teng. Bu maydon 40$ tashkil etadi.

Yana bir bor takrorlaymizki, bu biz yuqorida hisoblagandek istemol darajasidir. Bu misoldan talab darajasiga aloqador quyidagi xulosa kelib chiqadi: quyi talab egri chizig’i va yuqori narx bozordagi istemolchi ortiqchaligini keltirib chiqaradi. Bu haqiqat, chunki talab egri chizig’ining yuqoriligi istemolchilarning tovar uchun to`laydigan narxini belgilaydi va shu bilan birga to`lov uchun tayyorligini ham bildiradi. Bozordagi narx va to`lov istagi o`rtasidagi farq sotib oluvchilarning istemolchi ortiqchaligi demakdir. Bundan kelib chiqadiki past talab

egri chizig’i va yuqori narx oraligidagi umumiy masofa bu xaridorlarning bozordagi tovar va xizmatlarga istemolchilar ortiqchaliklari yig’indisidir.