Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

5.5-chizma. Minimal narx o`rnatilishi natijasidagi yo`qotishlar grafigi.

Bunday holda har bir ishlab chiqaruvchi o`z mahsulotining hammasining yuqori narxda sotaman deb o`ylaydi. Pirovardda davlat tomonidan o`rnatilgan minimal narx siyosati ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan xarajatlarni qoplamaganligi sababli, ishlab chiqaruvchilarning foydasini ancha qisqartirib yuborish mumkin.

Qisqacha xulosalar

Maksimal narx ba’zi bir mahsulotlarga aholini ushbu mahsulot bilan ma’lum darajada ta’minlash maqsadida, minimal narx esa mahsulot ishlab chiqaruvchilarni himoya qilish uchun davlat tomonidan o`rnatiladi

Maksimal narx o`rnatilganda asosiy yo`qotishlar ishlab chiqaruvchilar zimmasiga to`g’ri keladi.
Davlat tomonidan o`rnatilgan minimal narx siyosati ortiqcha mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan xarajatlarni qoplamaganda ishlab chiqaruvchilarning foydasini ancha qisqartirib yuborish mumkin.
Tayanch so`z va iboralar: bozr muvozanati, ortiqchalik, tanqislik, iste’molchi yutug’i, ishlab chiqaruvchi yutug’i, maksimal narxlar, minimal narxlar.

Nazorat savollari

1. 
   Bozor muvozanati deganda nima tushuniladi?
   
2. 
   Bozordagi muvozanat buzilishiga qanday omillar ta’sir ko`rsatadi? 3.Bozorda mahsulotlar ortiqchaligi qanday vaziyatda yuzaga keladi? 4.Bozorda mahsulotlar tanqisligi yuzaga kelishi qanday yuz beradi? 4.Iste’molchi yutug’i deganda nimani tushunasiz va u talabga ta’sir ko`rsatadi-mi?
   

5. 
   Ishlab chiqaruvchi yutug’ining mohiyati qanday?
   
6. 
   Maksimal narxlarning mohiyati nimani anglatadi va ular o`rnatilishining oqibatlari qanday?
   
7. 
   Minimal narxlar nima maqsadda o`rnatiladi?
   
8. 
   Maksimal va minimal narxlar o`rnatilishi bozordagi vaziyatga qanday ta’sir ko`rsatadi?
   

VI-BOB. ISTE'MOLCHILAR, ISHLAB CHIQARUVCHILAR VA BOZORLAR SAMARADORLIGI⁸

Iste'molchilar shukronalik kuni ziyofati uchun kurka sotib olish uchun oziq- ovqat do`konlariga borganda kurkaning narxi ularning hafsalasini pir qilishi mumkin. Shu o`rinda fermerlar ham o`zlari bozorga olib kelgan kurkalarning narxlari yanada yuqoriroq bo`lishini istashadi. Bu hech ham xayratlanarli holat emas: xaridor olayotgan mahsulotini imkon qadar arzonroq sotib olishni istaydi, sotuvchilar esa ularning maxsuloti bundan ham qimmatroq narxda sotsa bo`ladi deb o`ylashadi. Lekin bu o`rinda kurkaning rosmana narxi qanday bo`lishi kerakligi haqida jamiyatda qanday mulohazalar mavjud?
Avvalgi boblarda biz bozor iqtisodiyoti, talab va taklif darajasi tovarlar va xizmatlar narxini va miqdorini belgilab berishini ko`rib chiqqan edik. Shuningdek, biz bozorlarda noyob resurslarini taqsimlashni istak - xohishga asoslanmagan holda taqsimlanishi yo`lini tasvirlab bergan edik. Boshqacha aytganda, bizning tahlillarga ko`ra, bu holat qoida asosida (nima bo`lishi kerak,) emas, balki tabiiy (nima) bo`ldi. Biz kurkaning narxi kurkaga bo`lgan talabga mos ravishda taklifni ta'minlashga moslanganligini bilamiz. Biroq, bu muvozanatda tayyorlangan kurka va iste’mol miqdori ozmi, ko`pmi yoki tengmi?
Bu bobda biz farovon iqtisodiyot mavzusini muhokama qilamiz, bu holat mavjud zahiralarni taqsimlash qanday qilib iqtisodiy farovonlikka ta'sir qilishini o`rganamiz. Biz bozor jarayoni ishtirokchilari bo`lgan xaridorlar va sotuvchilarning foydalarini o`rganamiz. Undan so`ng bu jarayonda jamiyat qanchalik ko`p foyda olishi mumkinligini tahlil qilamiz. Bu tahlil quyidagi xulosaga olib keldi: bozorda talab va taklif muvozanati xaridorlar va sotuvchilardan qabul qilinadigan umumiy foyda miqdorini yuqori darajaga oshiradi.
Iqtisodiyotning 10 tamoyillaridan biri, 1-bobni eslasangiz, bozorlar, odatda, iqtisodiy faoliyatini tashkil etishning eng yaxshi yo`lidir. Farovon iqtisod ta’limoti


⁸ Ushbu bob G. Menkyuning “Mikroiqtisodiyot tamoyillari” (N. Gregory Mankiw “Principles of Microeconomics” 7 e.) kitobining VII bobi asosida tayyorlangan.137-159 bet
bu tamoyilni to`liq tushuntiradi. Bu, shuningdek, kurkaning mos narxlari haqida bizning savolga javob beradi: talab va taklifning muvozanatidagi narx keng ma'noda, kurkaga qo`yilgan eng munosib narx, chunki u kurka iste'molchilari va kurka yetkazib beruvchilarning umumiy farovonligini eng yuqori darajaga olib chiqadi. Kurka iste'molchilari va kurka yetkazib beruvchilar bu maqsadga erishishganini aytishadi, lekin ularning hamkorlikdagi harakatlarini go`yoki ko`rinmas qo`l nazorati ostidagi bozor narxi tomonidan boshqariladi va bu harakat ularni farovonlikni-maksimallashtirish natijasiga qarab yo`naltiradi.