Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

6.1.Iste’molchi ortiqchaligi

Biz farovon iqtisodiyotni bozor jarayonida ishtirok etayotgan xaridorlar foydalarini o`rganishni boshlaymiz.

To`lov qobiliyati

Tasavvur qiling siz Elvis Presleyning birinchi albomi egasisiz va siz uni ishlatmaysiz. Siz Elvis Presleyning muxlisi emassiz, shu sababli uni sotishga qaror qildingiz. Buning yagona yo`li kimoshdi savdosi o`tkazish.
Bu kimoshdi savdosida to`rt nafar Elvis Presleyning muxlislari ishtirok etishmoqda: Jon, Paul, George, va Ringo. Ularning har biri albomga egalik qilishni istashadi, lekin har birida buning uchun to`lashga tayyor pul miqdori chegaralangan. 1-rasm to`rt xaridorlarning to`lashi mumkin bo`lgan maksimal narxlar ularning to`lov uchun tayyorligi deyiladi va bu xaridorning mahsulotni qancha baholashini anglatadi. Har bir xaridor albomni o`zining to`lov uchun tayyorligidan arzonroq narxda sotib olishni istaydi va to`lov uchun tayyorligidan qimmatroq narxda albomni sotib olishni rad etadi. Narx to`lash uchun o`z tayyorligiga teng bo`lsa, xaridor sotib olishga befarq bo`lishi mumkin.
Agar narx uning albomga qo`ygan bahosi bilan aynan bir xil bo`lsa, u uni sotib olish yoki pulini tejab qolishdan xursand bo`lishi mumkin.

Siz albomingizni sotish uchun past narxda uni taklif qilasiz, misol uchun 10
$ . Chunki barcha to`rt xaridorlaringiz to`lashga tayyor, narx esa tez ko`tariladi. Kimoshdi savdosi Jon 80 $ (yoki bir oz ko`proq) taklif qilgan vaqtda to`xtaydi. Bu nuqtada, Paul, Jorj va Ringo boshqa hech qanday taklif qilishni istashmaydi, chunki ular 80$ dan ko`proq taklif qilishni istashmaydi. Jon sizga 80$ to`laydi va albomni oladi. Shuni ta’kidlash kerakki, albom yuqori qadrlaydigan xaridorga ketdi.
Jon Elvis Presleynining albomini sotib olishdan nima foyda oldi? Bu o`rinda Jon uni haqiqiy savdo orqali topdi: u albom uchun 100$ to`lashga tayyor, lekin u buning uchun atigi 80$ to`ladi. Jon 20$ iste'molchi ortiqchaligiga ega bo`ldi. Iste'molchi ortiqchaligi bu xaridorning to`lashga tayyorligidan aslida buning uchun to`lagan miqdorini ayirishdan qolgan miqdorga aytiladi.
Iste'molchi ortiqchaligi xaridorlaring bozor jarayonida olgan foydasiga qarab o`lchanadi. Bu misolda, Jon kimoshdi savdosida ishtiroki natijasida 20$ foyda oldi, chunki u 100$ ga baholangan tovar uchun atigi 80$ to`ladi. Pol, Jorj va Ringolar iste'molchi ortiqchaligiga ega bo`lishmadi, chunki kimoshdi savdoda ishtirok etib albomga egalik qilmasdan va hech narsa to`lamasdan ketishdi.
Endi biroz boshqacha misolni ko`rib chiqamiz. Siz ikkita bir xil Elvis Presleyning albomini sotmoqchisiz deylik. Yana kimoshdi savdosida to`rt xaridor mavjud. Hammasi oddiy, biz albomlarnining ikkalasini bir xil narxda va turli xaridorlarga sotishni rejalashtirganmiz. Bu jarayon ikkita xaridor qolgunicha davom etadi. Kimoshdi savdosi Jon va Paul 70$ (yoki bir oz yuqori) taklif qilgan vaqtda to`xtaydi. Jon va Paul, ikkovlari albomni bu narxda sotib olishga rozi va Jorj va Ringo bundan yuqori narx taklif qilmoqchi emas. Jon va Paulning har biri iste'molchi ortiqchaligiga ega bo`lishdi, uni to`lashga tayyorligi ayiruv to`langan narxiga teng. Jonning iste'molchi ortiqchaligi 30$ bo`ladi, Paulniki esa 10$.
Jonning iste'molchi ortiqchaligi avvalgisiga nisbatan yuqoridir u o`sha albomni oladi, lekin buning uchun kam haq to`laydi. umumiy iste'molchi ortiqchaligi 40$.